حجت السلام والمسلمین جناب آقای محمدیان
معاون محترم وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
سلام علیکم
با احترام، به پیوست تصویر مصوبه ی «برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران » مصوب جلسات
857 الی 872 شورای عالی آموزش و پرورش تاریخ 9/ 12 / 90 الی 28 / 6/ 1391 جهت ابلاغ و اجرا ارسال
می شود.
امید است در پرتو الطاف الهی و با مساعدت و تلاش خستگی ناپذیر مدیران و کارشناسان محترم،
اجرای این سند تحول آفرین گامی بلند در برنامه های درسی نظام آموزش و پرورش کشور باشد و با بازنگری و
بازتولید محتوای آموزشی و کتاب های درسی، زمینه دستیابی دانش آموزان به مراتبی از حیات طیبه و برقراری
جامعه عدل مهدوی )عج( بیش از پیش فراهم آید.
2
قرآن کریم: نحل 97
امام خمینی )ره(  21 / 3/ 58
«بیانات مقام معظم رهبری)مدظله العالی( 3/ 5/ »1386
3
مَنْ عَمِلَ صَالحًِا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلنَحُْیِیَنهَُّ حَیَاة طَیِّبةًَ وَلنَجَْزِینَهَُّمْ أَجْرَهُم
بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ )نحل 97 (
هرکس، مرد یا زن، عمل صالح انجام دهد و مؤمن باشد، قطعاًبه «حیات طیبه » زنده اش می داریم
و همانا آن ها را، در برابر بهترین اعمالی که انجام داده اند، پاداش خواهیم داد.
تحول بنیادین در آموزش و پرورش، تحولی عمیق و ریشه ای است که به تحول در مفاهیم نظری، روندها و
فرایندها، نقش ها و کارکردها و رویکردها منجر خواهد شد. در تحول بنیادین نوع نگاه به معلم، کتاب، مدرسه، کلاس
درس و به ویژه دانش آموز دگرگون خواهد شد. این نگاه، معلم را در قله می بیند و همه شرایط و امکانات را برای
الگو پذیری و تأسی دانش آموز به معلم جهت دستیابی به قله های انسانیت، علم و ادب و اخلاق فراهم می آورد. تفکر و
تعقل، خلاقیت و نوآوری، بهره مندی از روش های نوین و فناوری های جدید، ایجاد محیطی با نشاط و شاداب، برپایی
مدرسه دوست داشتنی، همه و همه در خدمت تربیت دانش آموزان برای دستیابی به مراتبی از حیات طیبه و قرب الهی
می باشند. تحقق این مهم نیازمند باز مهندسی نیروی انسانی با محوریت استقرار نظام رتبه بندی و نظام جذب و نگهداشت
معلمان می باشد که به لطف الهی در دستور کار قرار دارد.
اینک که «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش » به مثابه قانون اساسی برای تحولات همه جانبه و دراز
مدت به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی آموزش و پرورش رسیده و در دستور کار وزارت آموزش
و پرورش قرار گرفته است، باید تمام زیر نظام ها و مؤلفه های خرد و کلان نظام تعلیم و تربیت مورد بازخوانی و بازتولید
قرار گیرد.
«برنامه درسی ملی » به عنوان یکی از زیر نظام های اصلی سند تحول بنیادین و به منزله نقشه جامع یادگیری،
زمینه ایجاد تحول همه جانبه، گسترده و عمیق در مفاهیم و محتوای آموزشی را فراهم می آورد. این برنامه تحول آفرین
4
با تدارک فرصت های تربیتی متنوع و جامع، درصدد است تا امکان کسب شایستگی های لازم جهت درک و ا صلاح
موقعیت براساس نظام معیار اسلامی توسط دانش آموزان را میسور سازد و آنان را برای تکوین و تعالی پیوسته هویت
خویش تا دستیابی به مراتبی از حیات طیبه یاری رساند. رسالت خطیر برنامه درسی ملی فراهم آوردن ساز و کارهای
مناسب برای طراحی،تدوین، اجرا و ارزشیابی از برنامه های درسی در سطوح ملی تا محلی می باشد تا مبتنی بر فلسفه
تعلیم و تربیت اسلامی، مفاهیم آموزشی و تربیتی به صورت نظام مند و ساختار یافته در اختیار کودکان و نوجوانان قرار
گیرد و محیطی با نشاط و مدرسه دوست داشتنی را به تصویر بکشاند.
از آنجا که موضوع برنامه ریزی درسی، یک رشته نوپا در کشور می باشد، لذا تدوین برنامه های آموزشی، تألیف
کتاب های درسی، تعیین زمان و ساعات آموزش، روش های تدریس، بهره گیری از روش های متنوع یادگیری و تکنولوژی
آموزشی در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، از یک برنامه جامع و همه جانبه نگر مبتنی بر فرهنگ اسلامی ایرانی
تبعیت نمی کرده است که این امر آسیب ها و کاستی های فراوانی را به همراه داشته است. با گذشت زمان و افزایش دانش
فنی در زمینه طراحی و تولید برنامه های درسی و انباشت تجربیات مفید و مغتنم و انجام پژوهش ها و مطالعات داخلی و
تطبیقی، ضرورت تدوین یک برنامه راهبردی و جامع برای ساماندهی بهینه برنامه درسی و تولید محتواهای آموزشی در
دوره ها و سطوح مختلف یادگیری بیش از پیش احساس می شد.
در پاسخ به این نیاز آموزشی و تربیتی، نظام تعلیم و تربیت، کارگروهی از خبرگان و کارشناسان ارشد آموزش و
پرورش را با همکاری صاحب نظران و استادان حوزه های علمیه و دانشگاه ها مأمور تدوین برنامه درسی ملی نمود. کار
تحقیق و پژوهش و تدوین این سند از اسفند ماه 1384 با تشکیل دبیرخانه طرح در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
آغاز شد و پس از انجام مطالعات اولیه و ابلاغ مصوبه هفتصد و چهل و پنجمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش
در اردیبهشت ماه 86 ، با پشتوانه نیرومند حقوقی ادامه یافت. با توجه به تعیین اهداف، تعریف و حدود طرح و خروجی
مورد انتظار، کمیته های هفت گانه تخصصی به شرح ذیل تشکیل شد:
1 کمیته کلیات، اصول و مبانی 2 کمیته محتوای آموزشی، پرورشی و حوزه های یادگیری 3 کمیته ساختار،
مقاطع، رشته ها و زمان 4 کمیته میزان اختیارات و کاهش تمرکز 5 کمیته ارزش یابی از پیشرفت تحصیلی
و راهبردهای یاددهی  یادگیری 6 کمیته مواد، رسانه ها و محیط های یادگیری 7 کمیته ارزش یابی از برنامه
درسی ملی و اقتضائات اجرایی. همچنین برای جلب مشارکت فعال حوزه های صف و ستاد، کمیته های استانی
و کمیته های ستادی طرح، آغاز به کار کردند.
خوشبختانه با تلاش خستگی ناپذیر دست اندرکاران، اولین نگاشت این برنامه سرنوشت ساز و تحول آفرین،
5
در بهمن ماه 1387 آماده شد. هم زمان با بررسی و تصویب سند تحول بنیادین در شورای عالی آموزش و
پرورش )آذرماه 1388 ( و با عنایت به راهکار 1 1 سند مذکور، کار بررسی و اصلاح برنامه درسی ملی نیز سرعت یافت
و تا سال 1390 بارها در معرض نقد و بررسی صاحب نظران، مدیران و معلمان قرار گرفت و سیر تکاملی خود
را سپری کرد تا به شورای عالی آموزش و پرورش ارائه شد. در دبیرخانه شورای عالی با تشکیل کار گروهی مرکب
از کارشناسان شورا و جمعی از دست اندرکاران تدوین و صاحب نظران سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، ضمن
وفاداری به بنیان های اصلی برنامه از جمله الگوی هدف گذاری و عناصر و عرصه های چهارگانه ارتباطی و با تکیه بر
مبانی و دلالت های مفاهیم سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، متن جدید بازنگری، اصلاح و آماده شد. جلسات
هماهنگی برای تفاهم و اجماع بر اصول و مبانی سند را که اینجانب نیز بر آن تأکید داشتم برگزار و طرح را نهایی نمودیم.
بالاخره پس از 11 جلسه، به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسید و برگ زرینی به تاریخ آموزش و پرورش
کشور افزوده شد.
اینک یادآوری چند نکته را ضروری می داند:
1 تدوین و تصویب برنامه درسی ملی به عنوان نقشه جامع یادگیری برای اولین بار در تاریخ آموزش و پرورش
افتخار بزرگی است که خداوند نصیب فرمود ؛ بر این موهبت بزرگ الهی سر تعظیم فرود آورده و شکرگزاری می کنیم.
2 این برنامه باید نقشه راه کلیه سیاست گذاری ها و تولید محتوای آموزشی و تربیتی از جمله تولید راهنمای
برنامه های درسی دوره ها و پایه های تحصیلی، تعیین زمان و ساعات آموزشی تدوین و تألیف کتاب های درسی و کمک
آموزشی، تولید بسته های آموزشی، رسانه های دیداری و شنیداری و الکترونیکی و … قرار گیرد.
3 اجرای مطلوب این برنامه، نیازمند مساعدت و توجه ویژه معلمان عزیز و بهره مندی از صلاحیت ها و
شایستگی های حرفه ای و تخصصی مناسب آنان می باشد، لذا مفاد آن باید در مهندسی نیروی انسانی و در برنامه های
آموزشی، جذب و توانمندسازی و بازآموزی معلمان در سطوح مختلف توسط دانشگاه فرهنگیان، دانشگاه تربیت دبیر
شهید رجایی و مراکز آموزشی های ضمن خدمت مورد توجه جدی قرار گیرد.
4 تدوین برنامه راهبردی و جامع یادگیری مبتنی بر آموزه های اسلامی و معارف وحیانی، متناسب با نیازهای
حال و آینده جامعه در دنیای متحول کنونی، منطبق با ویژگی ها و نیازهای دانش آموزان و بهره مند از آخرین یافته های
علمی و پژوهشی، کار سترگ و بلندی است که با عنایات الهی و تلاش دست اندرکاران، گام نخست آن برداشته شد و
تکمیل و تکامل آن نیازمند همراهی و مساعدت صاحب نظران و کارشناسان مجرب است که همگان را به یاری می طلبیم.
5  در پایان لازم می دانم از تلاش ها و زحمات کلیه کارشناسان، محققان و پژوهشگران، دست اندرکاران،
6
مسئولان کمیته ها و مجریان و مشاوران این طرح ملی در ستاد، استان ها، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی،
دبیرخانه و اعضای شورای عالی آموزش و پرورش، شورای معاونان وزارت آموزش و پرورش و به ویژه حجت الاسلام
علی ذوعلم مدیر طرح، حجت الاسلام محمدیان رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، مهندس مهدی نوید ادهم
دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش و وزرای آموزش و پرورش تشکر نمایم و از خداوند متعال مسألت دارم این
کار مهم و تأثیر گذار را که در طول 40 ماه گذشته مسئولیتم دغدغه اساسی اینجانب و همکاران عزیزم بوده است توشه
آخرت قرار دهد.
« من الله التوفیق و علیه التکلان »
7
1
برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران که در جلسات 857 ، 858 ، 864 ، 865 ، 866 ، 867 ، 868 ،
869 ، 870 ، 871 و 872 تاریخ 9/ 12 / 16،1390 / 12 / 1390 ، 3/ 5/ 1391 ، 9/ 5/ 1391 ، 16 / 5/ 1391 ،
1391/5/23 ، 1391/5/31 ، 1391/6/6 ، 1391/6/13 ، 1391/6/20 و 28 / 6/ 1391 به تصویب نهایی
رسیده است، به شرح زیر برای اجرا ابلاغ می شود:
1 مبانی فلسفی و علمی برنامه درسی ملی
مبانی فلسفی و علمی این برنامه همانند سایر اسناد همطراز خود مبتنی بر مبانی نظری سند تحول
بنیادین نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی )مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی( می باشد و از این
مجموعه، آن بخش از مبانی که مستقیماً به حوزه ی برنامه درسی دلالت دارد و به عنوان مبانی خاص
برنامه درسی تلقی می شود، در پیوست آمده است.
2 چشم انداز
برنامه های درسی و تربیتی آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران در راستای فرهنگ و
تمدن اسلامی  ایرانی، با تکیه بر میراث گران بها و ماندگار رسول الله )ص(  قرآن کریم و عترت )ع(
تحقق جامعه عدل مهدوی )عج( و چشم انداز نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در افق 1404 2 با
1 برنامه درسی ملی سندی است که نقشه کلان برنام ه درسی و چارچوب نظام برنامه ریزی درسی کشور را به منظور تحقق اهداف
آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران تعیین و تبیین می نماید.
2 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی  آذر ماه 1390
8
بهره گیری از الگویی پیشرفته و بومی زمینه تربیت نسلی 1 موحد، مؤمن و معتقد به معاد و آشنا و متعهد
به مسئولیت ها و وظایف در برابر خدا،خود، دیگران و طبیعت، حقیقت جو و خردمند، دانش پژوه و
علاقمند به علم و آگاهی، عدالت خواه و صلح جو، ظلم ستیز، جهادگر، شجاع و ایثارگر و وطن دوست،
مهرورز، جمع گرا و جهانی اندیش، ولایت مدار و منتظر و تلاش گر در جهت تحقق حکومت عدل
جهانی، با اراده و امیدوار، خود باور و دارای عزت نفس، امانتدار، دانا و توانا، پاکدامن و با حیا،
انتخابگر و آزاد منش، متخلق به اخلاق اسلامی، خلاق و کار آفرین، مقتصد و ماهر، سالم و با نشاط،
قانون مدار و نظم پذیر، وفاداربه ارزش های اسلامی ، ملّی و انقلابی و آماده ورود به زندگی شایسته
فردی، خانوادگی و اجتماعی بر اساس نظام معیار اسلامی را فراهم م یسازد.
این برنامه ها دارای ویژگی های زیر است:
1 مبتنی بر مبانی و ارز شها و معارف اسلام ناب محمدی )ص( ؛
2 برخوردار از یافته های معتبر علمی و پژوهشی با تأکید بر بومی سازی آن ها؛
3 بهره مند از دستاوردها و یافته های علمی فرهنگ و تمدن اسلامی  ایرانی؛
4 منسجم، متعادل، کارآمد، نشاط آفرین، پویا، انعطاف پذیر و مشارکت پذیر در تولید و اجرا؛
5  ناظر به ویژگی ها، نیازها و فطرت الهی دانش آموزان و نیازهای اساسی جامعه؛
6  بهره مند از تجربه های موفق ملّی و جهانی با استفاده از ابزارها و شیوه های علمی و اثربخش؛
7 برخوردار از رویکردی نوآورانه، آینده پژوهانه، واق ع بینانه، متناسب با فطرت الهی انسان ؛
8  تأکید کننده بر نقش مدرسه به عنوان جلوه ای از تحقق مراتبی از حیات طیبه و زمینه ساز
جامعه عدل مهدوی )عج( 2 و کانون اصلی تحقق اهداف برنامه های درسی و تربیتی.
1 برگرفته از هدف های کلان سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی  آذر ماه 1390
2 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی  آذر ماه 1390  ص 17
9
3 اصول ناظر بر برنامه های درسی و تربیتی
این اصول به صورت هماهنگ و درهم تنیده ناظر بر سیاست گذاری، برنامه ریزی و مدیریت
برنامه های درسی و تربیتی از سطح ملی تا سطح مدرسه است:
1 3 دین محوری
تمامی اجزا و عناصر برنامه های درسی و تربیتی باید مبتنی بر مبانی توحیدی و اصول و ارزش های
اسلام ناب محمدی )ص (باشد. این اصل بر سایر اصول نیز حاکم می باشد.
2 3 تقویت هویت ملی
برنامه های درسی و تربیتی باید زمینه تقویت و پایداری هویت ملی را با تأکید بر تعمیق باورها و
ارزش های اسلامی، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، زبان و ادبیات فارسی، ارزش های انقلاب اسلامی،
میهن دوستی، وحدت و انسجام فرهنگی، استقلال ملی و همبستگی اسلامی فراهم آورد.
3 3 اعتبار نقش یادگیرنده
برنامه های درسی و تربیتی باید به نقش فعال، داوطلبانه و آگاهانه دانش آموز در فرآیند یاددهی
یادگیری و تربیت پذیری توجه نماید و زمینه تقویت و توسعه روحیه پرسشگری، پژوهشگری، خلاقیت
و کارآفرینی را در وی فراهم سازد.
4 3 اعتبارنقش مرجعیت معلم ) مربی( 1
برنام ههای درسی و تربیتی باید به نقش مرجعیت 2 معلم در هدایت تربیتی برای تقدم تزکیه بر
تعلیم، غنی سازی محیط تربیتی و یادگیری، فعال سازی دانش آموزان در فرآیند یادگیری و تربیت پذیری
و ترغیب آنان نسبت به یادگیری مستمر توجه نماید. همچنین زمینه ی ارتقاء صلاحیت های
اعتقادی،اخلاقی،حرفه ای و تخصصی معلم را فراهم سازد.
1 در این سند واژه های معلم و مربی مترادف هم به کار رفته است و به فردی اطلاق می شود که رسالت خطیر تربیت دانش آموزان
را در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی بر عهده دارد. )سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی  آذر ماه
)1390
2 مبانی نظری تحول بنیادین آموزش و پرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی  آذر ماه 1390  ص 279
10
5  3 اعتبار نقش پایه ای خانواده
برنامه های درسی و تربیتی باید ضمن تقویت بنیان خانواده و تحکیم مناسبات خانوادگی و صله
رحم، زمینه کسب شایستگی ها و مهارت های لازم برای تشکیل و مدیریت خانواده مبتنی بر ارزش ها و
معارف الهی و تعمیق آداب و سبک زندگی اسلامی  ایرانی دانش آموزان را فراهم آورد.
6  3 جامعیت
برنامه های درسی و تربیتی باید به نیازهای گوناگون دانش آموزان و جامعه در سطوح محلی،
منطقه ای، ملی و جهانی در کلیه ساحت های تعلیم و تربیت 1 تأکید کند.
7 3 توجه به تفاوت ها
برنامه ها ی درسی و تربیتی باید ضمن تأکید بر ویژگی های مشترک، به تفاوت های ناشی از محیط
زندگی )شهری، روستایی، عشایری، فرهنگی و جغرافیایی(،جنسیتی و فردی دانش آموزان )استعدادها،
توانای یها، نیازها و علایق( توجه کرده و از انعطاف لازم برخوردار باشد.
8  3 تعادل
برنامه ه ای درسی و تربیتی باید به رعایت تعادل و پرهیز از افراط و تفریط و رعایت تناسب و
توازن در توجه به ساحت های تعلیم و تربیت، هدف ومحتوا و بهره گیری از رو شهای متفاوت در
طراحی، تولید، اجرا و ارز شیابی از برنام هها پایبند باشد.
9 3 یادگیری مادام العمر
برنامه ه ای درسی و تربیتی باید زمینه کسب شایستگی ها و مهارت های لازم برای استمرار و
معنا دار شدن یادگیری و پیوستگی تجارب یادگیری در زندگی را برای دانش آموزان تأمین کند.
10  3 جلب مشارکت و تعامل
فرآیند برنامه ریزی درسی و تربیتی باید زمینه مشارکت و تعامل مؤثر معلمان، دانش آموزان،
1 ساحت ها شامل تعلیم و تربیت اعتقادی،عبادی و اخلاقی،تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و
تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه ای، تعلیم و تربیت علمی و فناورانه است. )سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی  آذر ماه 1390 (
11
خانواده ها و سایرگروه های ذینفع، ذیربط و ذیصلاح را در طراحی، تولید، اجرا و ارز شیابی برنامه ها
فراهم نماید.
11  3 یکپارچگی و فراگیری
برنامه های درسی و تربیتی باید برای تمام دانش آموزان )دانش آموزان عادی، دانش آموزان با
نیازهای ویژه و استعداد های درخشان( به صورت به هم پیوسته و یکپارچه طراحی و تدوین شود.
این برنامه ها باید با رعایت انعطاف پذیری، با نیازهای هریک از گروه های دانش آموزان با نیازها و
استعداد های خاص انطباق و سازگاری داده شود. 1
4 رویکرد و جهت گیری کلی
رویکرد برنامه های درسی و تربیتی «فطرت گرایی توحیدی » است. اتخاذ این رویکرد به معنای
زمین هسازی لازم جهت شکوفایی فطرت الهی 2 دانش آموزان از طریق درک و اصلاح مداوم موقعیت 3
آنان به منظور دس تیابی به مراتبی از حیات طیبه است.
در این رویکرد:
1 4 دانش آموز:
1 امانت الهی و دارای کرامت ذاتی است.
2 فطرت الهی در وجود او نهفته است و قابلیت شکوفایی و فعلیت یافتن دارد.
1 تغییرات ناشی از این انطباق و سازگاری باید به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش برسد.
2 فطرت سرشتی الهی در وجود آدمی است: یعنی آدمی نسبت به مبدأ عالم هستی معرفت و گرایشی اصیل )غیر اکتسابی( دارد.
این فطرت می تواند فعلیت یافته، صیقل بخورد و توسعه پذیرد و می تواند به فراموشی سپرده شود. فطرت در جنبه معرفتی آن، معرفت حضوری
انسان به خداست و در بعد گرایش، میل به پرستش، حقیقت جویی، فضیلت خواهی و زیبایی دوستی از اهم گرایش های فطری انسان است.
مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران  آذر ماه 1390  ص 58 و 59
3 منظور از موقعیت، وضعیت مشخص، پویا و قابل درک و تغییری است که حاصل تعامل پیوسته فرد به منزله ی عنصری آگاه، آزاد
و فعال با خداوند وگستره ای از جهان هستی )خود، طبیعت و جامعه( در محضر خداوند متعال است )که حقیقتی برتر و خالق همه ی جهان و فراتر
از همه موقعیت ها است(. بنیان نظری تحول راهبردی در نظام تربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران  ص 442
12
3 همواره در موقعیت است و می تواند آن را درک کرده و با انتخاب احسن خویش در راستای
اصلاح مداوم آن حرکت نماید.
4 توانایی انتخاب، تصمیم گیری و خویشتن داری دارد و می تواند با محیط یادگیری، رابطه
تعاملی برقرار کند و تابع بی چون و چرا و مقهور محیط نیست.
5  از اراده و انگیزه برخوردار است که در فرآیند یاددهی  یادگیری، نقش اساسی دارد.
6  درفرآیند یاددهی  یادگیری و تربیت پذیری و توسعه شایستگی های خویش به لحاظ ذاتی
نقش فعال دارد.
7 دارای قابلی تها، تجربیات، ظرفی تها و توانایی های گوناگون است.
2 4 معلم)مربی(:
1 در مسیر راه انبیا و ائمه اطهار)ع(، اسوه ای امین و بصیر برای دانش آموزان است.
2 با شناخت و بسط ظرفیت های وجودی دانش آموزان و خلق فرصت های تربیتی و آموزشی
زمینه درک و انگیزه اصلاح مداوم موقعیت آنان را فراهم می سازد.
3 زمینه ساز رشد عقلانی، ایمانی، علمی، عملی و اخلاقی دانش آموزان است.
4 راهنما و راهبر فرآیند یاددهی  یادگیری است.
5  برای خلق فرصت های تربیتی و آموزشی مسئولیت تطبیق، تدوین، اجرا و ارزش یابی
برنامه های درسی و تربیتی در سطح کلاس را بر عهده دارد.
6  یادگیرند ه و پژوهشگر آموزشی و پرورشی است.
3 4 محتوا
1 مبتنی بر ارزش های فرهنگی و تربیتی و سازوار با آموزه های دینی و قرآنی، مجموعه ای
منسجم و هماهنگ از فرصت ها و تجربیات یادگیری است که زمینه شکوفایی فطرت الهی، رشد عقلی
و فعلیت یافتن عناصر و عرصه ها 1 را به صورت پیوسته فراهم می آورد.
1 در هدف گذاری پنج عنصر: تعقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق و چهار عرصه ارتباط دانش آموز با خود، خدا، خلق و خلقت به
صورت بهم پیوسته و با محوریت ارتباط با خدا تبیین و تدوین می شوند.
13
2 دربرگیرنده مفاهیم و مهارت های اساسی و ایده های کلیدی مبتنی بر شایستگی های مورد
انتظار از دانش آموزان است.
3 برگرفته از یافته های علمی و معتبر بشری است.
4 متناسب با نیاز های حال و آینده، علایق، ویژگی های روانشناختی دانش آموزان، انتظارات
جامعه اسلامی و زمان آموزش است.
4 4 یاد دهی  یادگیری:
1  فرآیندی زمینه ساز برای ابراز گرایش های فطری، شناخت موقعیت یادگیرنده و اصلاح
مداوم آن است.
2  یادگیری حاصل تعامل خلاق، هدفمند و فعال یادگیرنده با محیط های متنوع یادگیری است.
3 دیدگاه دانش آموزان را به طور معنادار نسبت به ارتباط با خود، خداوند، دیگران و مخلوقات،
تحت تأثیر قرار دهد.
5  4 ارزش یابی:
1  به صورت مستمر تصویری روشن و همه جانبه از موقعیت کنونی دانش آموز، فاصله او با
موقعیت بعدی و چگونگی اصلاح آن متناسب با ظرفیت ها و نیاز های وی ارائه می کند.
2  زمینه انتخاب گری، خود مدیریتی و رشد مداوم دانش آموز را با تأکید بر خود ارزیابی فراهم
می کند و بهره گیری از سایر روش ها را زمینه ساز تحقق آن می داند.
3 ضمن حفظ کرامت انسانی، کاستی های یادگیری را فرصتی برای بهبود موقعیت دانش آموز
می داند.
4 کاستی های یادگیری را فرصتی برای بهبود و اصلاح نظام آموزشی می داند.
6  4 محیط یادگیری:
1 با بهره گیری از ظرفیت های نظام هستی،محیطی امن، منعطف، پویا، برانگیزاننده و غنی را
برای پاسخگویی به نیازها، علایق و ویژگی های دانش آموزان تدارک می بیند.
2 مدرسه محیط یادگیری پایه و اصلی است؛ اما یادگیری به آن محدود نمی شود و سایر
14
محیط ها نظیر محیط های اجتماعی، طبیعی،اقتصادی،صنعتی و فرهنگی را نیز در بر می گیرد.
3 با بهره گیری از ظرفیت و قابلیت محیط های مجازی و رسانه ها، زمینه بهبود موقعیت
دانش آموزان و ارتقای کیفیت فرایند یاددهی  یادگیری را فراهم می آورد.
4 خانواده از محیط های مهم و اثربخش تربیت و یادگیری بشمار می آید که در تعامل مستمر و
مؤثر با مدرسه می باشد.
7 4 مدیرمدرسه:
1 معلمی مؤمن، خلاق، متعهد، منعطف،اهل فکر، آینده نگر، مشارکت پذیر، راهبر تربیتی، مدیر
و مدبر و دارای سعه صدر و صلاحیت های حرفه ای است.
2 مسئولیت تأمین و توسعه محیط یادگیری را برای شکوفایی گرایش های فطری دانش آموزان
بر عهده دارد.
3 مسئولیت خلق موقعیت های تربیتی و آموزشی، انطباق یا تدوین، اجرا و ارزش یابی برنامه های
درسی و تربیتی را در سطح مدرسه بر عهده دارد.
4 با برقراری روابط صحیح، سازنده و پویا، امکان درک و اصلاح مداوم موقعیت را برای کلیه
عوامل )کارکنان و خانواده ها( و دستیابی به سازمان یادگیرنده فراهم می سازد.
5  از اختیارات متناسب برای پاسخگویی و مسئولیت پذیری در کلیه امور مدرسه برخوردار
است.
15
5  الگوی هدف گذاری
در هدف گذاری برنامه های درسی و تربیتی، شکوفایی فطرت و دستیابی به شئون مختلف حیات
طیبه، جامعیت، یکپارچگی و توجه متوازن به ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت مبنا قرار گرفته است
که در قالب چارچوب مفهومی منسجم و یکپارچه ای در تدوین اهداف سطوح مختلف، راهنمای عمل
برنامه ریزان و مجریان خواهد بود.
ساحت های تربیت
عرصه ها
عناصر
رابطه باخویشتن
)با محوریت
رابطه با خدا(
رابط ه با
خداوند
متعال
رابطه با خلق خدا
)سایر انسان ه ا(
)با محوریت رابطه
با خدا(
رابط ه با خلقت
)طبیعت و…(
)با محوریت رابطه
با خدا(
تعقل
ایمان
علم
عمل
اخلاق
در الگوی هدف گذاری پنج عنصر: تعقل، ایمان، علم، عمل و اخلاق و چهار عرص ه ارتباط
دانش آموز با خود، خدا، خلق و خلقت به صورت بهم پیوسته و با محوریت ارتباط با خدا تبیین و
تدوین می شوند.
عناصر پن جگانه در شبکه ای مفهومی، مرتبط و به هم تنیده تبیین می شوند و در فرآیند عملی تربیت
هر کدام از این عناصر، متناسب با نیازها و شرایط دانش آموز م یتوانند سرآغاز سیر تربیتی دانش آموز
باشند و سایر عناصر را تقویت و تعمیق نمایند. در میان عناصر پن جگانه، عنصر تعقل جنبه محوری دارد
16
و سایرعناصر پیرامون آن تعریف و تبیین م یشوند که هر کدام از آن ها نیز دارای مراتب معینی است.
علم
ایمان
ایمان
تعقل ایمان
اخلاق
عمل
6 هدف کلی برنامه های درسی و تربیتی
تربیت یکپارچه عقلی، ایمانی،علمی، عملی و اخلاقی دانش آموزان به گونه ای که بتوانند موقعیت
خود را نسبت به خود، خدا،دیگر انسان ها و نظام خلقت به درستی درک و توانایی اصلاح مستمر
موقعیت فردی و اجتماعی خویش را کسب نمایند.
انتظار می رود دانش آموزان طی دور ه تحصیلات مدرس های، در مجموعه عناصر پنج گانه ی
الگوی هد فگذاری، به مرتبه ای از شایستگی های پایه دست یابند. این شایستگی ها بیان تفصیل
یافته ای از هدف کلی برنامه های درسی و تربیتی است.
7 شایستگی های پایه
1 7 تعقل:
1 درک وجود خود، نیازها، توانمند یها، ظرفی تها و ابعاد هویت متعالی خویش؛
2 بصیر نسبت به آثار و پیامد های سبک زندگی خود؛
3 تدبر در صفات، افعال و آیات خداوند متعال به عنوان خالق هستی؛
4 تدبر در نظام خلقت و شگفتی های آن.
17
2 7 ایمان:
1 ایمان آگاهانه به توحید، نبوت، معاد، امامت، عدل، عالم غیب و حیات جاودانه؛
2 باور به ربوبیت و حضور حکیمانه همراه با لطف و رحمت خالق یکتا در عرصه هستی؛
3 ایمان به انبیاء الهی، قرآن، پیامبر خاتم)ص(، ائم ه معصومین علیهم السلام 1و ولایت مطلقه
فقیه و نقش بی بدیل آ نها در هدایت و رستگاری بشر؛
4  باور به نقش دین مبین اسلام 2 و نظامات آن به عنوان تنها مکتب جامع و کارآمد برای تحقق
حیات طیبه؛
5  ایمان به ارزشمندی، هدفمندی و قانو نمندی خلقت و باور به زیبای یهای جهان آفرینش
به عنوان مظاهر فعل و جمال خداوند؛
6  ایمان به هویت الهی انسان، کرامت او و توانمندی های جمعی و فردی انسان.
3 7 علم:
1 شناخت خود، ظرفی تها و هویت خویش؛
2 شناخت حق تعالی، صفات، افعال و آیات الهی، معارف دینی و منابع آن؛
3 علم نسبت به پدید هها، روابط، رویدادها و قوانین جهان آفرینش و چگونگی برقراری ارتباط
انسان با آ نها و بهر هبرداری بهینه از آنان؛
4 علم نسبت به روابط، نق شها، حقوق و وظایف خود و افراد و اهمیت آ نها در زندگی
اجتماعی؛
5  علم نسبت به گذشته و حال جوامع بشری به ویژه فرهنگ و تمدن اسلام و ایران؛
1 بر طبق اصول دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم قانون اساسی، پیروان ادیان و مذاهب رسمی، اجازه آموزش ویژه مذهبی را دارند، اما
این آموزش ها باید تحت نظارت دولت باشد تا با مقتضیات زندگی مسالمت آمیز و توأم با تفاهم بین پیروان ادیان و مذاهب، منافاتی نداشته باشد.
مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران  آذر ماه 1390  ص 243
2 با توجه به اهمیت مسئله اقلیت ها و قومیت ها در اتحاد و انسجام ملی و اسلامی، رعایت حقوق اقلیت ها اشاره شده در قانون
اساسی )اصل دوازدهم، اصل چهاردهم، اصل نهم و اصل دوم بند ششم( آموزش وجوه مشترک ادیان و مذاهب، سیاست مناسبی است.
همان منبع
18
6  آشنایی با ویژگی های نظام مردم سالار دینی و جایگاه و رسالت جهانی ایران اسلامی؛
7  آشنایی با روش های رمزگشایی پدیده ها و رمز گردانی آن ها و ابراز آن به زبان زیباشناسی و
هنر.
4 7 عمل:
1 عمل به آموزه های دینی و انجام آگاهانه و مؤمنانه واجبات و ترک محرمات؛
2 به کارگیری ظرفیت های وجودی خود برای دست یابی به هویت متعادل و یکپارچه درمسیر
رشد و تعالی خود و جامعه ؛
3 بکارگیری آداب و مهار تها و سبک زندگی اسلامی  ایرانی؛
4 به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات درکار و زندگی؛
5  بهره گیری از مهار تهای پایه برای شکل دهی هویت حرفه ای آینده خود به صورت مولد و
کار آفرین؛
6  بهره گیری آگاهانه از یافته های علمی،هنری، فنی، حرفه ای و بهداشتی و زیستی و تلاش
مؤثر برای تولید و توسعه آن ها؛
7 حفظ و تعالی محیط زیست، میراث فرهنگی و سرمایه های طبیعی ؛
8  به کارگیری مهارت های زبان و ادبیات فارسی و زبان عربی به عنوان زبان دین؛
9 به کارگیری مهارت های یک زبان خارجی در چارچوب بخش انتخابی )نیمه تجویزی( برنامه
درسی، با رعایت اصل تثبیت و تقویت هویت اسلامی  ایرانی.
5  7 اخلاق:
1 رعایت تقوی الهی در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی ؛
2 متعهد به ارزش های اخلاقی از جمله: صدق، صبر، احسان و رأفت، حسن خلق، حیا،
شجاعت، خویشتن داری، قدر شناسی، رضا، عدالت، قناعت، نوع دوستی و تکریم والدین و معلم در
شئون و مناسبات فردی و اجتماعی؛
3 ارزش قائل شدن برای کار و معاش حلال و داشتن روحیه تلاش مستمر؛
19
4 ارزشمند دانستن عالم، علم آموزی و یادگیری مادام العمر؛
5  تقدم بخشیدن منافع ملی بر گروهی و منافع جمعی بر فردی؛
6 ارزش قائل شدن برای مخلوقات هستی و محیط زیست؛
7 التزام به اصول و ارزش های اخلاقی در استفاده از علوم و فنآوری های نوین.
8  حوزه های تربیت و یادگیری
حوزه های تربیت و یادگیری، حدود محتوایی، رو شها، فرآیندها، و عناصر کلیدی یادگیری
را روشن می سازند. این حوزه ها با یکدیگر ارتباط داشته لیکن عناوین موضوعات درسی در دوره ها
و پایه های تحصیلی لزوماً معادل عناوین حوزه ها نخواهد بود و مفاهیم حوزه های یادگیری به صورت
تلفیقی ارائه خواهد شد. ملاحظات و مفروضات اولیه در استنباط و تعیین حوزه های یادگیری، ارتباط
آن ها با هدف کلی برنامه درسی ملی، الگوی هدف گذاری ؛ شایستگی های پایه؛ هم خوانی با اسناد
فرادستی و هماهنگی با اصول حاکم بر برنامه است.
اهداف هر یک از حوزه های یادگیری از منابع زیر اخذ خواهند شد:
الف( اهداف دوره های تحصیلی 1 ؛
ب( شایستگی های پایه؛
ج(اهداف خاص حوزه یادگیری؛
د( اهداف مرتبط با سایر حوزه ها ؛
1 8  عناوین حوزه های تربیت و یادگیری:
1 حکمت و معارف اسلامی؛
2 قرآن و عربی؛
١ سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی مکلف است حداکثر ظرف مدت شش ماه، اهداف دوره های تحصیلی را به تفکیک
دوره های آموزش عمومی و متوسطه دوم و ساحت های تعلیم و تربیت با استفاده از مبانی نظری سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تهیه و همراه
با نتایج اعتبار بخشی آن جهت بررسی و تصویب به شورای عالی آموزش و پرورش ارائه کند.
20
3 زبان و ادبیات فارسی؛
4 فرهنگ و هنر؛
5  سلامت و تربیت بدنی؛
6 کار و فن آوری؛
7 علوم انسانی و مطالعات اجتماعی؛
8  ریاضیات؛
9 علوم تجربی؛
10  زبان های خارجی؛
11  آداب و مهارت های زندگی و بنیان خانواده.
2 8  بیانیه حوزه های تربیت و یادگیری:
1 حوزه تربیت و یادگیری حکمت و معارف اسلامی
دین اسلام، که از جانب خدای متعال بر پیامبر اکرم )ص( نازل شده شامل اعتقادات، اخلاق، احکام
و کلی ه نظاماتی است که انسا نها برای رسیدن به مقصد متعالی خود بدان نیاز دارند. منابع اخذ معارف
اسلامی، قرآن کریم، سنّت و سیره پیامبر گرامی اسلام و جانشینان معصوم آن بزرگوار صلوات الله
علیهم  و عقل است. تعقل به معنای قدرت تجزیه و تحلیل و ربط دادن قضایا و سنجش و ارزیابی
یافت هها بر اساس نظام معیار )اسلام( است که از طرق معتبر به دست آمده است. حکمت به معنای علم
متین، محکم و استوار دستاورد قوه تعقل است. حکمت و بصیرت زمانی به وقوع می پیوندد که فرد در
فرآیند صحیح تفکر با هدایت و رهبری عقل سلیم و نقل صحیح قرار گیرد. ایمان مبتنی بر تفکر، اساس
اعمال دینی است و هیچ عمل دینی بی حضور تفکر و تعقل معنا و مفهوم ندارد. تفکر، مطالعه و پژوهش
اساس معرفت دینی را تشکیل می دهد.
ضرورت و کارکرد حوزه: مه مترین هدف تشکیل نظام اسلامی به طور اعم و نظام آموزشی
به طور اخص، تربیت دینی  به معنای عمیق و گسترده آن  است. دین مقدس اسلام برنام ه جامع تربیتی
انسان برای عبودیت و تقرب الی الله است. تعمیق معرفت و ایمان متربیان به اعتقادات، اخلاق و احکام
21
الهی که همان معرفت و ایمان به دین اسلام است، مه مترین رسالت تعلیم و تربیت در نظام اسلامی است.
حوز ه یادگیری حکمت و معارف اسلامی بستری برای تقویت اندیشه، ایمان و عمل دینی و برنامه ریزی
برای دست یابی به معرفت نسبت به برنامه جامع تربیتی انسان است تا به متربیان، میزانی از آگاهی درباره
اسلام را بدهد تا بتوانند بر اساس آن زندگی فردی و اجتماعی خود را بر محور بندگی خدا سامان
بدهند، فرد را توانمند سازد که به گونه ای فعال، جامعه را به سوی آرمان های اسلامی سوق دهد و در
برابر آسیب های اعتقادی، اخلاقی، فرهنگی، سیاسی واجتماعی، ایستادگی و مقاومت کند و به او این
توانایی را بدهد که در آینده در تربیت فرزندان خود موفق و در تعالی جامعه مشارکت مؤثر داشته باشد.
حیات انسان، یک حیات فکری است و تفکر، استعدادی الهی است که در اثر تربیت به فعلیت
می رسد و انسان می تواند در پرتو تقوای الهی، با متعادل کردن قوای درونی خویش، از آن در مسیر
فطرت توحیدی بهره برداری کند. لذا فرآیند تربیت باید به گونه ای باشد که طی آن تفکر و تعقل و حکمت
پرورش یابد. تقویت این توانایی، ایمان، باور، دانش و عملکرد انسان را تحت تأثیر قرار داده و زمینه
تعالی او را فراهم م یسازد. فرآیند اصلی در عمل اختیاری و آگاهانه انسان که باید در معارف اسلامی
مورد نظر باشد فرآیند شناخت فکورانه، ایمان آگاهانه و عمل ارادی است. عملی ارزشمند است که
حاصل ایمان به دین باشد؛ ایمانی که مبتنی بر معرفت و شناخت و حاصل تفکر و تعقل فرد باشد.
قلمرو حوزه: حوزه یادگیری حکمت و معارف اسلامی بخشی از رسالت یاد شده را در
مجموعه برنامه های درسی بر عهده دارد، این حوزه می تواند زمین ه لازم برای درک، تدبر، تأمل، تفقه
و بصیرت در دانش آموزان را فراهم کند و در نهایت، سبب شود تا فرد رفتار حکیمانه ای از خود بروز
دهد. محدوده این آموزش، آن است که دانش آموزان دین را به عنوان راهنمای عمل و برنامه زندگی
بشناسند و براساس آن، برنام هریزی و عمل نمایند. این معارف شامل سه بخش زیر است:
الف( اعتقادات: در حد شناخت عقلانی اصل یترین موضوعات اعتقادی شامل توحید، معاد،
عدل، نبوت و امامت، ولایت فقیه، نظام خلقت و مسائل مبتلا به مربوط به آ نها، بدون طرح جزئیات
تخصصی هر موضوع است؛ در واقع حکمت نظری، یعنی دانش درباره واقعی تها )هست ها(، موضوع
این بخش از محتوا است.
22
ب( اخلاق: در حدّ شناخت مسائل و موضوعات اصلی اخلاقی و التزام به آن که در تکوین
شخصیت انسان نقش محوری دارند و با توجه به مسئله ها و چال شهای اخلاقی روز؛ یعنی حکمت
عملی که درباره بهترین رفتار انسان برای رسیدن به سعادت و کمال )بایدها و نبایدها( است موضوع این
بخش از محتوا می باشد.
ج( احکام: در حدی که هر فرد مکلّف به طور معمول در زندگی فردی و اجتماعی خود بدان
نیاز دارد و در صورت عدم اطلاع قبلی از آ نها در انجام وظایف شرعی دچار مشکل می شود.
نتایج یادگیری دانش آموزان در حوزه حکمت و معارف اسلامی در پایان دوره های تحصیلی
عبارت اند از:
آمادگی برای دینداری و عمل به وظایف دینی مبتنی بر ایمان توأم با معرفت و شناخت؛
احساس خرسندی و رضایت از هویت اسلامی خود و علاقه و تلاش برای حفظ آن؛
تلاش برای رشد شعائر و فرهنگ دینی جامعه در شرایط مختلف اجتماعی؛
احساس مسئولیت نسبت به نظام اسلامی و مشارکت در پیشرفت نظام و اقتدار و سربلندی
آن در جهان؛
بهر همندی از حکمت نظری و عملی.
2 حوزه تربیت و یادگیری قرآن و عربی
دین اسلام، راه هدایت انسا نها به سوی کمال و رستگاری است. خداوند با هدایت خود انسان
را به راه و مسیر حرکت به سوی کمال راهنمایی می کند. یکی از منابع اخذ معارف اسلامی، قرآن کریم
است. قرآن کریم کتاب هدایت انسان ها است.
ضرورت و کارکرد حوزه: تعمیق معرفت و ایمان دانش آموزان به اعتقادات، اخلاق و احکام
الهی که همان معرفت و ایمان به دین اسلام است، مه مترین رسالت تعلیم و تربیت در نظام اسلامی است.
قرآن کریم، به عنوان منبع وحی الهی و منبع اصلی اعتقادات، اخلاق و احکام است. توانایی خواندن
همراه با درک معنا، تدبر در قرآن و انس با آن، سبب ورود هر فرد مسلمان به دریای معارف اسلامی
است. یادگیری زبان عربی به عنوان زبان قرآن سبب می شود که فرد بتواند به طور مستقیم با کتاب الهی
23
ارتباط برقرار کند، آن را بفهمد و از رهنمودهای آن بهره ببرد. همچنین آموزش این زبان سبب می شود
که متربیان بتوانند از معارف اهل بیت علیه مالسلام و فرهنگ غنی اسلام استفاده کنند. از سوی دیگر
زبان و ادبیات فارسی با زبان عربی درآمیخته است و آشنایی با زبان عربی در یادگیری زبان فارسی تأثیر
خواهد داشت.
قلمرو حوزه: حوزه یادگیری قرآن و عربی شامل دو حوز ه محتوایی آموزش قرآن کریم و
آموزش عربی است و حد نهایی یادگیری در این دروس به شرح زیر است:
الف( توانایی خواندن صحیح و روان قرآن کریم؛
ب( توانایی درک معنای عبارات ساده و پرکاربرد قرآن کریم؛
ج( توانایی نسبی تدبر در آیات قرآن کریم به منظور درک ساده و اولیه دقایق و ظرائف مفاهیم
آیات، بدون آموزش تخصصی علوم قرآنی؛
د( انس مستمر و دائمی با قرآن کریم، به نحوی که دانش آموزان، اهل خواندن و تفکر در قرآن
باشند و این امر را لازم ه تربیت دینی و اعتلای هویت الهی خویش بدانند.
آشنایی با زبان عربی و مشخصاً مهارت های چهارگانه زبانی یعنی خواندن، گوش کردن، نوشتن
و سخن گفتن در این حوزه به میزانی است که دانش آموز را در درک معنای آیات قرآن کریم، کلام
معصومین و متون دینی و فرهنگ اسلامی کمک کند و در تقویت زبان فارسی او مؤثر باشد.
این دو حوزه محتوایی، ارتباط وثیقی با یکدیگر دارند و برنامه ریزی آن ها باید هماهنگ و مرتبط
با هم صورت گیرد و از اهداف، محتوا و روش های مشترک و نیز مطالب مکمل و تأیید کننده همدیگر
استفاد ه مطلوب به عمل آید.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه های تربیت و یادگیری
«حکمت و معارف اسلامی » و «قرآن و عربی 1»
سازماندهی محتوای حوزه های حکمت ومعارف اسلامی و قرآن و عربی در دوره ابتدایی به صورت
1 به دلیل ارتباط وسیع و وثیق محتوای دو حوزه «حکمت و معارف اسلامی » و «قرآن و عربی » سازماندهی محتوای هر دو حوزه
در یک بخش آمده است.
24
تلفیقی است. در دوره متوسطه اول حتی الامکان به صورت مجزا لیکن هماهنگ و در دور ه متوسطه دوم،
بجز در رشت ه علوم و معارف اسلامی، به صورت تلفیقی و درس عربی به صورت مجزا ارائه م یشود. در
رشت ه علوم و معارف اسلامی نیز در سهای اختصاصی در حوز ه معارف اسلامی ارایه می شود.
3 حوزه تربیت و یادگیری زبان و ادبیات فارسی
این حوزه شامل دو بخش زبان و ادبیات است. زبان، فرآیندی است که از درک و دریافت
سخن آغاز می شود و به تولید کلام معنا دار می انجامد. ادبیات، تولیدی مرکب و چند سطحی است که
واج، واژه، معناو نحو، سطح و جنبه هنری را نیز شامل م یشود. کارکرد هنری زبان در قالب ادبیات
ظاهر می شود.
ضرورت و کارکرد حوزه: زبان و ادبیات فارسی، رمز هویت ملّی و سبب پیوستگی و وحدت
همه اقوام ایرانی وگنجینه گران ارجی است که گذشته را به حال و آینده پیوند م یدهد. در این حوزه،
دانش آموزان با پیکره نظام مند و عناصر سازه ای زبان به گونه ای روشمند و علمی آشنا م یشوند و توانایی
خلق و نگارش و آفرینش در این حوزه را کسب م یکنند.
بنیاد ارتباط انسان با دیگران بر زبان است. آموزش زبان بستر مناسبی را برای پرورش مهارت ها
و ارزش های اخلاقی دانش آموزان در قالب های متنوع زبان و ادبیات به صورت شفاهی، دیداری و
نوشتاری و برای مقاصد و مخاطبان گوناگون فراهم م یکند که شامل یادگیری زبان، یادگیری از طریق
زبان و یادگیری دربار ه زبان م یباشد. بیشترین فعالیت روزمر ه ما هنگام گف توگو با دیگران و استفاده از
رسان هها توسط زبان شکل م یگیرد. زبان دو کارکرد اصلی دارد:
1 ابزاری برای ارتباط در مراودات اجتماعی،
2 ابزاری برای ایجاد زیبایی هنری که همان ادبیات است. از زبان برای هد فهای گوناگون
استفاده می شود، از جمله برای برآوردن نیازهای روزمره، تأثیرگذاری بر افکار و رفتار دیگران، ایجاد
تفاهم در روابط اجتماعی، انجام تحقیق و کسب اطلاعات، آشنایی با پیشینه فرهنگی، حفظ آداب و
رسوم قومی  محلی، احساس تعلق و ایجاد هویت ملی، قدرت بیان عقاید شخصی، دریافت ایده ها و
افکار، بیان تخیلات و بدیع هگویی، و دادن اطلاعات در زمین ههای گوناگون.
25
زبان بستری برای تفکر است. پرورش مهارت های زبانی زمینه درک مفاهیم در سایر متون و
موضوعات درسی را فراهم کرده، به رشد مهارت های اجتماعی، شخصی، ذهنی، ارتباطی، فرهنگی،
مطالعه و پژوهش و ارز شهای اخلاقی کمک می کند.
قلمرو حوزه: آموزش زبان و ادبیات فارسی بر چهار مهارت زبانی گوش دادن، سخن گفتن،
خواندن و نوشتن از طریق رمزگشایی و رمزگذاری نمادهای آوایی )شنیداری( و خطی)دیداری( و
مهارت های فرازبانی )تفکر، نقد و تحلیل( و چگونگی کاربست آ نها و نیز ادبیات فارسی تأکید دارد.
در این حوزه، دانش آموزان به فهم زبان، باورها، ارز شها و نگر شها، ساختار زبانی، جایگاه و گشتار
زبان فارسی و پیکره نظا ممند و عناصر ساز های و عوامل هنری و زیبایی در منابع اصیل و ادبیات کهن
و معاصر دست می یابند.
آموزش زبان و ادبیات فارسی، با رویکرد ارتباطی انجام م یگیرد و بر انتقال ارزش های فرهنگ
اسلامی  ایرانی تأکید دارد. زبان در بستر تجربیات ارتباطی طبیعی، بیشتر و بهتر آموخته می شود. لذا
قانونمندی های زبانی شامل تلفظ کلمات، ساخت کلمات و ساخت دستوری، از طریق کسب تجربیات
واقعی و وابسته به موقعی تهای فرهنگی دانش آموزان صورت م یگیرد. این امر خصوصاً در سال های
اوّلیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مجموعه تجربیات ارائه شده در قالب های گوناگون زبان و
ادبیات فارسی، دانش آموزان را افرادی پایبند به ارزش های ملی و دینی و متخلق به آداب و اخلاق
متعلق به این سرزمین می پرورد، و آنان را در حفظ فرهنگ و تمدن خویش توانمند م یکند.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: در سازماندهی محتوا در
دوره ابتدایی عمدتاً کارکرد ارتباطی زبان مورد توجه قرارمی گیرد و کارکرد هنری زبان صرفاً با هدف
لذت بردن از زبان دنبال می شود. در دوره های تحصیلی بالاتر توجه به کارکرد هنری زبان با هدف انتقال
ارز شهای فرهنگی و رشد و تقویت توانمند یهای هنری متربیان و کسب هویت ملی صورت م یگیرد.
4 حوزه تربیت و یادگیری فرهنگ و هنر
فرهنگ، مه مترین و غنی ترین منبع دست یابی به هویت است و از طریق جهت دادن به شیوه زندگی،
امکان هویت یابی را به صورت فردی و جمعی فراهم می کند. فرهنگ شامل: باورها و ارزش ها، تاریخ
26
گذشته، مفاخر ملی، آداب و سنت ها، قوانین، آثار باستانی، هنر و ادبیات گذشته و معاصر است. حوزه
یادگیری فرهنگ و هنر ناظر به درک معنا و روابط میان پدیده ها )آیه بینی و آیه خوانی(، زیبای یشناسی و
قدرشناسی نسبت به نشانه های جمال الهی و زیبایی ها در پیشینه فرهنگی جامعه )نمادها، آداب و رسوم،
ارزش ها، اسوه ها و اسطوره ها( و حفظ و تعالی آن است.
ضرورت و کارکرد حوزه: با عنایت به اهمیت فرهنگ و هویت ملی و نقشی که این دو
مقوله در استقلال، خودکفایی، عزّت نفس و مقابله با از خودبیگانگی ایفا م یکنند، فرهنگ و هنر از
کارآمدترین امکانات در امر تربیت محسوب می شوند و موضوعاتی هستند که از فرهنگ اسلامی، ایرانی
و انقلابی ما نشئت گرفته و در احراز هویت ملی اثرگذار می باشند. هنر به عنوان تجلّی باورهای جامعه
از وجوه تمایز انسان با سایر موجودات است و می تواند به عنوان یکی از بارزه های هویت و به ویژه
هویت فرهنگی و معنوی، موجب رشد و ارتقاء تمدن و فرهنگ جوامع مورد توجه قرار گیرد.
تربیت فرهنگی و هنری سبب شناخت پیشین ه فرهنگی و توانایی های فردی و توسعه ظرفیت های
وجودی و کسب بخشی از شایستگی های مورد نیاز برای زندگی م یشود. دست یابی به کمال در
اخلاقیات و ارزیابی فرهنگ بشری بر اساس نظام معیار، درگرو دس تیابی دانش آموزان به ابزار و
رسانه هایی با توان بازنمایی دامنه وعمق ارز شهاست. استفاده از هنر و قالب های هنری مناسب ترین
طریق بازنمایی تجربیات غنی از احساس و عواطف انسانی است. شناختی که در اثر آشنایی با هنرها
و میراث فرهنگی ایجاد می شود، زمین هساز حفظ، احیا و اشاع ه هنرهای ایرانی اسلامی، هویت بخشی
به فرد و جامعه و مقابله با تهاجم فرهنگی است. مهم ترین کارکرد این حوزه را می توان دستیابی به
سواد فرهنگی و هویت بخشی، ایجاد شوق و نشاط، درک و بیان احساسات و معانی و ابراز وجود به
زبان هنر، پرورش حواس، ذوق زیباشناسی، قدرت تخیل، خلاقیت، قدرشناسی از زیبای یها و میراث
فرهنگی و در نهایت دستیابی به بصیرت فرهنگی عنوان کرد.
قلمرو حوزه: قلمرو حوزه فرهنگ و هنر شامل درک ایده های هنری، فرآیندها و مهارت های
هنری، ابراز هنری و میراث فرهنگی در دو عرصه عملی )تولید اثر بر پایه الفبا و قواعد ترکیب( و نظری
)درک اثر بر پایه زیباشناسی، تاریخ فرهنگ و هنر، تجزیه و تحلیل و نقد آثار فرهنگی و هنری ( است.
27
رمزگشایی و رمزگذاری پدیده ها در قالب های هنری شامل دو فرایند کشف معنا )درک و دریافت اثر( و
خلق معنا )تولید اثر( است. دس تیابی به سواد فرهنگی و میان فرهنگی برای درک ارتباط فرهنگ ها،
اقوام و ملیت ها در سطح ملی و جهانی و ارتباط خرده فرهن گها با فرهنگ معیار، تمایز فرهنگ مدرن
و سنتی، بخشی از قلمرو محتوایی این حوز ه یادگیری است.
جهت گیری کلی این حوزه در سازماندهی محتوا و آموزش، «تربیت هنری » با تأکید بر دست یابی
به بصیرت فرهنگی است. تربیت هنری زمینه درک زیبای یها و نظم هستی که یکی از راه های شناخت
خداوند و قدرشناسی نسبت به زیبای یها و خالق آ نهاست را فراهم می کند. سازماندهی فعالیت ها در
قالب رویکرد تربیت هنری موجب درک زیبایی های طبیعت، محیط زندگی وآثار فرهنگی هنری، تقویت
حواس، تخیل، تفکر، توان درک معانی آشکار و پنهان و غنا بخشیدن به ادراک حسی و عاطفی
می شود.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: سازماندهی محتوا در این
حوز ه تا پایان دوره آموزش عمومی مبتنی بر تربیت هنری و در دوره متوسطه دوم موضوع محور است.
همچنین سازماندهی محتوا به صورت چند رشته ای و متناسب با نیازهای فردی و اجتماعی متربیان
انجام می شود. تربیت فرهنگی و هنری در سال های آغازین تحصیل به صورت آموزش غیرمستقیم
انجام م یگیرد و به تدریج متناسب با دوره تحصیلی و رشته های هنری از روش های آموزش مستقیم
بهر هگیری م یکند. در فرایند فعالیت های یادگیری و تولید اثرهنری، با ایجاد شرایط تصمی مگیری و حل
مسئله، مهارت رویارویی با مسائل و مشکلات، درک صحیح رویدادها و پدیده ها با تکیه بر عواطف،
امکان ابراز احساسات، افکار، ایده ها، دریافت های شخصی، پرورش قوّهٔ خیال )تخیل(، خلاقیت و
وجه فردی دانش آموز، از طریق به کارگیری حواس مختلف در قال بهای متنوع هنری فراهم می شود.
بصیرت فرهنگی و تربیت هنری رویکردی فرابرنامه درسی بوده و روح حاکم بر کل نظام آموزشی
است و استفاده از ظرفیت همه حوزه های تربیت و یادگیری، خصوصاً علوم انسانی و مطالعات اجتماعی
و زبان و ادبیات فارسی را طلب می نماید.
28
5  حوزه تربیت و یادگی ری سلامت و تربیت بدنی
حوز ه سلامت و تربیت بدنی به دنبال برقراری سلامت کامل جسمی و روانی دانش آموزان
به عنوان امانت الهی و بکارگیری رو شهای درست انجام فعالیت جسمانی، ارتقای توانایی های بدنی
و حرکتی، تبیین رو شهای تفریحی سالم و ترویج بهداشت و اصول سالم زیستن و پیشگیری از ایجاد
بیماری و اختلال و معلولی تهای اندامی و توانمندسازی افراد در تسلط بر رفتار خود و حفظ سلامت
است.
ضرورت و کارکرد حوزه: در آموز ههای اسلامی، بدن انسان هدیه و امانتی الهی برای تکامل
روح محسوب می شود. حفظ بدن از خطرها، آسی بها، تقویت جسمانی و برقراری سلامت، تکلیف
دینی و الهی م یباشد و در کلام معصومین علیهم السلام نیز بر این حقیقت تأکید شده است. سلامت و
تربیت بدنی به عنوان عاملی اساسی و مؤثر در توسعه فر دی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و اقتصاد ی
است و ابزاری ضرور ی برا ی رشد و پرورش انسان هایی سالم و توانمند جهت دس تیابی به ابعادی از
حیات طیبه است.
کسب صلاحیت های اساسی این حوزه، دانش آموزان را قادر م یسازد تا ظرفیت های جسمی،
روحی و روانی خود را بشناسند، به آن اعتماد کنند و در جهت پرورش آن کوشا باشند. این آموزه ها
به دانش آموزان کمک م یکند که در قبال بهداشت و سلامتی خود مسئولیت بپذ یرند و به نقش خود در
تضمین سلامت جسمی و روانی و نشاط فرد ی و اجتماعی، به خصوص سلامت خانواده اعتقاد داشته
باشند.
دانش آموزان در خلال ورزش و فعالیت ها ی بدنی یاد می گیرند چگونه در قالب گروهی کار کنند،
اعتماد به نفس خود را افز ایش دهند، برای اوقات فراغت خود برنامه ریزی کنند، خطرکنند، در مسا ئل
درگیر شوند و به کمک د یگران مس ائل را حل کنند. سلامت و بهداشت موجب رفاه کامل جسمی،
روانی، اجتماعی، معنوی و پیشگیری از ایجاد بیماری و ضایعات و معلولی تهای جسمی، حسی،
حرکتی، و موجب توانمندسازی فرد در تسلط بر رفتار و حفظ سلامت خود و پیشگیری از کردارهای
پرخطر و بهبود زندگی دانش آموزان می شود.
29
قلمرو حوزه: بهداشت و سلامت، ورزش و تربیت بدنی و تفریحات سالم به عنوان موضوعات
همبسته یک حوزه شناخته شده اند و اهداف مشترک بسیاری دارند. توجه به سطح کیفی زندگی و
رشد و تکامل فرد، اصول صحیح تغذیه، رعایت آداب بهداشتی و کسب مهارت های ایمنی از مهم ترین
اهداف این حوزه م یباشد. این حوزه تربیت و یادگیری دارای دو ز یر حوزه اصلی «سلامت و بهداشت »
و «تربیت بدنی، ورزش و تفریحات سالم » می باشد که شامل موارد زیر است:
مهار تهای حرکتی و آمادگی جسمانی؛
باز یها و رشته های ورزشی؛
تفریحات سالم؛
اصول تغذ ی ه سالم و متوازن؛
ایمنی و پیشگیری از آسی بهای فردی و جمعی در ابعاد و شرایط مختلف؛
مهار تهای زیستی و بهداشت فردی و عمومی؛
نظام مراقبت از سلامت جسمانی و روانی با تأکید بر سلامت فرد، خانواده و اجتماع؛
بهداشت بلوغ و سلامت نوجوانی.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: در سازماندهی محتوای این
حوزه در کلیه دوره های تحصیلی باید ابعاد جسمانی، عقلانی، اجتماعی، روانی و معنوی به صورت
تلفیقی مورد توجه قرار گیرد. در دوره متوسطه دوم، سازماندهی محتوا در شاخ ه فنی و حرفه ای
موضوع محور و براساس رشته های ورزشی خواهد بود.
6  حوزه تربیت و یادگیر ی کار و فن آو ری
حوزه کار و فن آوری شامل کسب مهارت ها ی عملی برای زندگی کارآمد و بهر ه ور و کسب
شا یستگی ها ی مرتبط با فنّاوری و علوم وابسته، به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات، جهت تربیت
فناورانه و زندگی سالم در فضای مجازی و نیز آمادگی ورود به حرفه و شغل در بخش ها ی مختلف
اقتصا دی و زندگی اجتماعی است.
30
ضرورت و کارکرد حوزه:با توجه به آموزه های اسلامی، کار و اشتغال از ارزش تربیتی
برخوردار است و انسان از طریق کار، نفس سرکش را رام کرده و شخصیت وجودی خویش را صیقل
داده، هویت خویش را تثبیت کرده و زمینه ارتقاء وجودی خویش را مهیا و امکان کسب روزی حلال و
پاسخگویی به نیاز های جامعه را فراهم می آورد. آموزش فنّاوری، کار و مهارت آموزی، باعث پیشرفت
فردی، افزایش بهره وری، مشارکت در زندگی اجتماعی و اقتصادی، کاهش فقر، افزایش درآمد و
توسعه یافتگی خواهد شد.
قلمرو حوزه: قلمرو این حوزه شامل چهار دسته شایستگی است:
1 شایستگ یهای محوری غیر فنی دنیای کار؛
2 شایستگ یهای پایه فنی مورد نیاز نیروی کار حرف و مشاغل گوناگون؛
3 شایستگ یهای مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
4 شایستگ یهای مربوط به یادگیری مادام العمر فنی و حرفه ای.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: شایستگی های این حوزه در
دوره آموزش عمومی به صورت عینی، تجربی و عمدتاً در هم تنیده با دیگر حوزه های تربیت و یادگیری
و از طریق تجربه در محیط های یادگیری واقعی و متنوع کسب خواهد شد و زمینه هدایت دانش آموزان
را با توجه به علایق و توانایی ه ایشان در مسیرهای تحصیلی، حرفه ای و شغلی فراهم م یکند.
در تدوین فعالیت های یادگیری این حوزه در کلی ه دوره های تحصیلی، دیدگاه فناورانه حاکم
خواهد بود. در پای ههای اول تا سوم دور ه ابتد ایی مهارت های مربوط به کار به صورت تلفیقی با
سایر حوزه های یادگیری ارائه می شود. در پایه های چهارم تا ششم دوره ابتدایی و دوره متوسطه
اول مهارت های مربوط به کار در قالب پروژ ه و بر اساس نیازها، استعدادها، علایق و موقعیت های
محلی تعریف و به صورت عملی اجرا خواهد شد. فناوری اطلاعات و ارتباطات علاوه بر تلفیق با سایر
حوز ههای یادگیری می تواند به صورت مستقل ارائه شود.
سازماندهی محتوا در دور ه متوسطه دوم به صورت زیر خواهد بود:
گروه اوّل: در این گروه دانش آموزان قادر خواهند بود پس از پایان دوره متوسطه جذب دنیای
31
کار شوند. حرف ههای انتخابی با توجه به زمان آموزش و دیگر عوامل در سطوح یک یا دو مهارتی 1
تعریف می شوند. مراکز یادگیری در اجرای این آموز شها م یتوانند خارج از مدرسه و با مشارکت
بخش دولتی و غیر دولتی تشکیل شوند. نیازهای منطقه ای باید در طراحی و تدوین این گروه از برنامه
درسی لحاظ شوند.
گروه دوم: در این گروه دانش آموزان قادر خواهند بود پس از پایان دوره کاردانی جذب دنیای
کار شوند. حرفه های انتخابی با توجه به زمان آموزش و دیگر عوامل، در سطوح دو یا سه مهارتی تعریف
می شوند. در این گروه بین شایستگی های گروه های اصلی حرفه و شایستگی های حرفه های انتخاب
شده، تعادل برقرار است. مراکز یادگیری در این نوع آموزش ها متنوع است. برنامه ریزی درسی این
گروه و اجرای آن با مشارکت آموزش و پرورش و وزارت علوم،تحقیقات و فناوری انجام می شود.
3 گروه سوم: در این گروه، برنامه درسی دانش آموزان دوره متوسطه نظری باید ب هگون های
طراحی شود که هردانش آموز در پایان دوره متوسطه دوم، در یکی از فعالیت های فنی و حرفه ای ساده
متناسب با نیازها و علایق خود مهارت کافی عملی را کسب کرده باشدو این امر در ارزشیابی پیشرفت
تحصیلی به عنوان یک معیار لحاظ گردد. گروه بزرگ حرف ههای انتخابی با توجه به زمان آموزش و
دیگر عوامل در سطوح سه یا چهار مهارتی قرار دارند.
7 حوزه تربیت و یادگیری علوم انسانی و مطالعات اجتماعی
حوزه تربیت و یادگیری علوم انسانی و مطالعات اجتماعی به مطالعه کنش ها و تعاملات انسانی
و توانایی ایجاد رابطه مثبت و سازنده با خلق حول محور رابطه با خدا؛ درک موقعیت و فراموقعیت
و عناصر آن در ابعاد مختلف )زمان، مکان، عوامل طبیعی و اجتماعی( و سنت های الهی حاکم بر فرد
و جامعه م یپردازد؛ و در پی تقویت و پرورش کن شهای مطلوب، متناسب با نظام معیار اسلامی است.
ضرورت و کارکرد حوزه: زندگی توحیدی نیازمند درک سنت های الهی، مطالعه محیط
طبیعی و انسانی )سیر در آفاق و انفس(، احساس همدلی، نوع دوستی و احترام نسبت به دیگران و
کنترل هیجانات و احساسات به هنگام قرارگرفتن در موقعیت های واقعی و چالش برانگیز )خانوادگی،
1 سطوح مهارتی در این حوزه بر اساس استانداردهای آموزش های فنی و حرفه ای است.
32
اجتماعی، بی نالمللی( است. حصول تربیت متعالی در گرو رابطه و تعامل متقابل فرد و جامعه است.
آموزش های این حوزه برخاسته از فرهنگ و تاریخ جامعه، در خدمت هویت تاریخی و فرهنگی آن
م یباشد و بسترهای لازم برای تحقق عدالت و پیشرفت را فراهم می آورد.
دانش آموزان نیاز دارند در آموزش های مدرسه ای فرصت هایی برای به چالش کشیدن ایده های
خود و دیگران در خصوص مسایل اجتماعی در سطح محلی، ملی و جهانی در اختیار داشته باشند تا از
این طریق روحیه حقیقت جویی، عدالت خواهی، حق طلبی، تکلی فمداری، دعوتگری، مذاکره، انصاف،
و نوع دوستی و پذیرفتن مسئولیت الهی خود در قبال نوع بشر، خصوصاً محرومان و مستضعفان را
پرورش دهند. آنان باید بتوانند ویژگی های تمدن و فرهنگ ایرانی  اسلامی و تأثیر آن در توسعه جامعه
بشری را درک کرده و نقش خود را در جهان امروز برای حفظ و ارتقا موقعیت و جایگاه ایران در بین
کشورهای منطقه و در سطح جهان بشناسند. آموزش تعامل مسئولانه با جامعه و مسائل آن و نیز ارتقای
شایستگی ها برای اصلاح دین مداران ه مسائل زندگی فردی و جمعی از کارکردهای مهم این حوزه است
قلمرو حوزه: قلمرو این حوزه شامل: درک موقعیت و ابعاد آن در بعد زمان )گذشته، حال،
آینده(، مکان )خانه، محله، شهر، کشور، زمین، کیهان(، عوامل طبیعی)محیط طبیعی، محیط زیست(،
عوامل اجتماعی) ساختارها و نهادهای اجتماعی، هنجارها، رفتارها و روابط انسانی، قراردادها( و
تعامل آ نها؛ آمایش سرزمین؛ درک چگونگی حاکمیت سن تهای الهی بر زندگی انسان در طول تاریخ
و کسب مهارت های اجتماعی)مهارت در فعالی تهای گروهی، توسع ه روابط انسانی  بردباری، وفاق و
همدلی و مسالمت جویی، نوع دوستی و... رعایت حقوق و انجام تکالیف( و اقتصادی )مهارت های
اقتصادی، صرفه اقتصادی، داد وستد، تولید، توزیع، مصرف و قناعت( به عنوان یک عضو مسئول
جامع ه ایران اسلامی م یباشد.
جهت گیری های کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: شایستگی های مورد انتظار
تا پایان دوره آموزش عمومی در قالب تجربیات یادگیری تلفیقی ارائه می شود و فرصت درک مفهوم
موقعیت در ابعاد مختلف آن را فراهم م یکند. همچنین دانش آموزان توانایی لازم برای مشارکت آزادانه
و آگاهانه در فعالی تهای اجتماعی را کسب م یکنند. این شیو ه سازماندهی محتوا، فرصت هایی را برای
33
کسب تجربیات دست اول در سطح کلاس درس، مدرسه و جامع ه محلی در اختیار مدارس و مربیان قرار
می دهد. دانش آموزان ضمن روبرو شدن با موقعی تهای واقعی و چالش برانگیز توانایی لازم برای حل
مسایل واقعی زندگی فردی و اجتماعی و دست یابی به مرتب های از عقلانیت اجتماعی را کسب م یکنند.
آموزش در دوره متوسطه دوم به موقعیت های واقعی زندگی نزدیک تر بوده و فرصت های
بیشتری را برای مشارکت در فعالیت های اجتماعی، در اختیار دانش آموزان قرار می دهد. در این
دوره ضمن تأکید بر پرورش مهارت های کار گروهی و شرکت در ارائ ه خدمات اجتماعی بر حسب ورود
دانش آموزان به شاخ ه نظری و گرایش/ رشته علوم انسانی، محتوا جنبه نیم ه تخصصی پیدا می کند.
فرایند یاددهی یادگیری مبتنی بر پرسشگری نقادانه و استدلالی و استفاده از روش های کاوشگری
به شیوه مشارکتی، پژوهش مشارکتی، پروژه، مطالعه موردی، مطالعه کتابخانه ای اسنادی، موقعیت های
واقعی)برنام هریزی، تأمین منابع برای ارائه خدمات اجتماعی به گروه های نیازمند( و مشارکت در
فعالیت های جمعی در سطح جامعه) اردوهای عمرانی، خدماتی، پژوهشی( از روش های موردتأکید این
حوز ه یادگیری است.
8  حوزه تربیت و یادگیری ر یاضیات
ر یاضیات ر یشه در قوه تعقل انسانی و نقشی مؤثر در درک قانونمندی طبیعت دارد. ر یاضیات به
عنوان علم مطالع ه الگوها و ارتباطات، هنری دارای نظم و برخوردار از سازگاری درونی، زبانی دقیق
برای تعریف دقیق اصطلاحات و نمادها و ابزارکار در بسیاری از علوم و حرف هها تعریف شده است.
ضرورت و کارکرد حوزه: ر یاضیات و کاربردهای آن بخشی از زندگی روزانه و در جهت
حل مشکلات زندگی در حوزه های مختلف ب هشمار می آید که دارای کاربردهای وسیع در فعالیت های
متفاوت انسانی است. ریاضیات، موجب تربیت افرادی خواهد شد که در برخورد با مس ائل بتوانند به
طور منطقی استدلال کنند، قدرت تج زیه و انتزاع داشته باشند و درباره پد یده های پیرامونی تئوری های
جامع بسازند. وجه مهم ر یاضی توانمند سازی انسان برای توصیف دقیق موقعیت های پیچیده، پیش بینی
و کنترل وضعی تهای ممکن مادی  طبیعی، اقتصادی، اجتماعی است. بنابراین، توانایی به کارگیری
ریاضی در حل مسائل روزمره و انتزاعی، از اهداف اساسی آموزش ریاضی م یباشد.
34
قلمرو حوزه: قلمرو حوز ه آموزش ریاضیات از یک سو، درک مفاهیم ریاضی شامل: اعداد و
محاسبات عددی؛ جبر و نما یش نماد ین )الگوها، رابط هها و تاب عها(؛ هندسه و انداز هگیری؛ داده ها، آمار
و احتمال است. از سوی دیگر، در این حوزه دانش آموزان باید با فرآیندهای ریاضی نظیر حل مسئله
و به کارگیری استراتژی های حل مسئله، مدل ساز ی )مسائل واقعی و پدید هها(، استدلال، تفکر نقاد و
استدلال منطقی )تعمیم دادن، پی شبینی، فرضی هسازی، حدسیه سازی و آزمودن حدسیه ها، توضیح
دادن و تبیین جواب ها/ تأیید و تصدیق کردن جوا بها، دسته بندی کردن، مقایسه کردن، ب هکارگیری
الگوها(؛ تفکر تجسمی یا دیداری و تفکر خلّق )استدلال فضایی، حل کردن مسئله های غیرمعمول،
الگوهای تجسمی، تولید مسئله در قالب داستانی و بافت واقعی و تخیلی(، اتصال و پیوندهای موضوعی
و مفهومی ریاضی، گفتمان ریاضی )فرهنگی و ارتباطی  خواندن و نوشتن ریاضی(، تصمیم گیر ی
و تصمی مساز ی، تخمین زدن، و دقت یافتن آشنا شده و در آن ها مهارت یابند. فنّاوری در ریاضیات
و کاربردهای آن )حسابگرها و رایانه ها، نرم افزارهای رایانه ای( از نکات مورد تأکید در استفاده از
فنّاور یهای نوین در ریاضیات است.
فرهنگ و تمدن ایران و اسلام از طریق شرح خدمات دانشمندان و ریاضیدانان ایرانی و نقش آنان
در تاریخ ریاضی بخشی از محتوای این حوزه را تشکیل می دهد.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: ریاضیات از نظر ماهیت،
علمی مجرد است، ولی بستر رشد و توسعه آن، مشاهده و توصیف و تجزیه و تحلیل محیط پیرامونی
است. در ریاضیات مدرسه ای، فعالیت های آموزشی با ید برخاسته از ریاضیات محیط پیرامون باشد و
به دانش آموزان کمک کند تا مفاهیم و گزاره ها ی ر یاضی را در محیط پیرامونی خود مشاهده، تجزیه و
تحلیل و درک کنند و برا ی مفاهیم ریاضی در محیط پیرامونی تعبیرها ی گوناگون به دست آورند. ا ین
امر، امکان درک شهو دی آنان  که راهنما ی عمل ریاضیدانان است  را تقو یت می کند. بحث شهود،
در ریاضیات مدرس های بسیار اساسی است.
یادگیری عمیق مفاهیم ریاضی وقتی رخ م یدهد که دانش آموزان خودشان در طی حل یک
مسئله قابل توجه به آن مفاهیم رسیده باشند و خودشان آن مفاهیم را ساخته باشند. این عمل مشابه یک
35
پژوهش در ریاضی است. بنابراین، در فرایند یاددهی  یادگیری ریاضی، دانش آموزان یاد م یگیرند که
چگونه مفاهیم جدید رخ می دهد، چگونه باید آن ها را نامگذاری کرد و چگونه می توان با آ نها کار کرد
و آ نها را تعمیم داد.
تا پایان دور ه آموزش عمومی موضوعات محتوایی این حوزه براساس تلفیقی از شبکه های
مفهومی و مهارتی، سازمان دهی م یشود و در دوره متوسطه دوم برحسب رشته های تحصیلی در قالب
موضو عهای محوری با جه تگیری نظری یا کاربردی ارائه خواهد شد.
9 حوزه تربیت و یادگیری علوم تجربی
علم تجربی حاصل تلاش انسان برای درک دنیای اطراف، و دانشی آزمودنی است که با ظهور
شواهد و دلایل جدید در معرض تغییر قرار گرفته و از گستر ه وسیعی از روش های تحقیق بهره می برد.
علوم تجربی هم در مرحله تکوین و شکل گیری چارچوب های مفهومی و هم در عرصه چگونگی کاربرد
و عمل و تصرف در طبیعت در بستر گستره دیگر حوزه های معرفتی بشر شکل م یگیرد و نشو و نما
می کند. از این رو، تعاملی انکارناپذیر با فلسفه، باورها و ارز شهای پذیرفته شده فرد و جامعه دارد. با
توجه به جه تگیری های این برنامه، علم تجربی حاصل کوشش انسان برای درک واقعیت های هستی
و کشف فعل خداوند است.
ضرورت و کارکرد حوزه: پرورش علمی دانش آموزان و برخوردار شدن ایشان از سواد
علمی فنّاورانه در بُعد شخصی و فردی از لازمه های زندگی سالم و موفقی تآمیز، و در بُعد اجتماعی
لازمه بقای عزت مدار و توسع ه پایدار ایران اسلامی است، از این رو، رشد و ارتقاء توان مند یها و
شایستگ یهای دانش آموزان در عرصه علوم تجربی به شناخت و استفاده مسئولانه از طبیعت به مثابه
بخشی از خلقت الهی با هدف تکریم، آبادانی و آموختن از آن برای ایفای نقش سازنده در ارتقاء سطح
زندگی فردی، خانوادگی، ملّی و جهانی می انجامد.
آموزش علوم تجربی از یک سو، در ایجاد بصیرت و بینش عمیق نسبت به درک دنیای اطراف
و زمین هسازی برای تعظیم خالق متعال از طریق فهم عظمت خلقت ضرورت دارد، و از سوی دیگر
با عنایت به وابستگی روزافزون ابعاد گوناگون زندگی انسان به یافت هها و فراورده های علمی فنّاورانه
36
ضروری م ینماید. از این رو، اگرچه پرورش سواد علمی فنّاورانه محور مشترک تمامی برنامه های
آموزش علوم به شمار می آید، ولی براساس مبانی تربیت اسلامی، علاوه بر این محور، تعمیق و تعالی
نگرش توحیدی و دس تیابی به درک غایتمند از خلقت و به عبارتی باز کشف وکشف رمز و راز لایه های
مادی هستی، از محورهای مهم تربیت علمی است.
قلمرو حوزه: حوزه یادگیری علوم تجربی شامل مطالعه فرایندهای حیاتی و موجودات، زمین
و پیرامون آن، تغییرات ماده و انرژی، طبیعت و مواد فراوری شده، علوم در اجتماع، علوم در زندگی
روزانه و تاریخ علم در ایران و اسلام است. تربیت علمی فنّاورانه تنها آموزش یافته ها و فرآورده های
علمی یا به عبارت دیگر تنها مفاهیم و دانش علمی را دربر نمی گیرد؛ بلکه فرایندهای علمی و روش
علم آموزی هم چون مهارت های فرایندی )مشاهده، جمع آوری اطلاعات، انداز هگیری، تفسیر یافته ها،
فرضیه و مد لسازی، پیش بینی، طراحی تحقیق و برقراری ارتباط( و مهارت های پیچیده تفکر را نیز
مورد توجه قرارمی دهد. ه مچنین نگرش های ناشی از علم، بخصوص به محیط زیست، و نگرش های
ناظر به علم و فنّاوری از اجزای جدایی ناپذیر فعالیت های علمی فنّاورانه است و دریچه ای برای ورود
مبانی فلسفی پذیرفته شده را فراهم می کند.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: با عنایت به پذیرش اصل همه
جانب هنگری و براساس رویکرد تلفیق در همه حوزه های یادگیری، پرورش علمی با اتخاذ روش هایی که با
تلفیق نظر و عمل سازگاری دارند به پرورش مهارت های فرایندی علمی می پردازد و به انتقال فراورده های
دانش اکتفا نمی کند. بر این اساس یادگیرنده در محور تمامی فعالیت های یادگیری قرار م یگیرد و
آموختن روش و مسیر کسب علم، آگاهی و توانایی، یکی از اهداف اصلی آموزش تلقی می شود. این امر
در مسیری رشدیابنده و تعال یجو، زمین هساز پرورش انواع تفکر م یشود و خودیادگیری، ژرف اندیشی
و تعالی جویی در دانش آموزان را میسر م یسازد.
ایجاد ارتباط بین آموزه های علمی و زندگی واقعی و مرتبط ساختن محتوای یادگیری با کاربردهای
احتمالی آن به معنادار شدن یادگیری و کسب علم مفید، سودمند و هدف دار برای دانش آموزان، منجر
م یشود. این امر به پرورش انسا نهایی مسئولی تپذیر، متفکر و خلاق مدد می رساند.
37
سازماندهی محتوای این حوزه تا پایان دور ه آموزش عمومی به صورت تلفیقی است و در دوره
متوسطه دوم بر حسب رشت ههای تحصیلی در قالب موضوع های محوری با جهت گیری نظری یا
کاربردی ارائه خواهد شد.
10  حوزه تربیت و یادگیری زبا نهای خارجی
آموزش زبا نهای خارجی بستر مناسبی را برای درک، دریافت،تعاملات فرهنگی وانتقال
دستاوردهای دانش بشری در قال بهای متنوع زبانی به صورت شفاهی، دیداری، و نوشتاری، برای
مقاصد و مخاطبان گوناگون در چارچوب نظام معیار اسلامی فراهم م یکند.
ضرورت و کارکرد حوزه: از آن جا که مراودات اجتماعی تحت تأثیر تعاملات جوامع بشری
و رشد فنّاوری توسعه پیدا کرده و این دامنه هر روز افزایش پیدا م یکند، برای برقراری ارتباط سازنده
و آگاهانه ضروری است دانش آموزان علاوه بر زبان مادری که به آنان امکان تعامل در سطح روابط
میان فردی )خانوادگی، محلی و ملی( را م یدهد، توانایی برقراری ارتباط با سایر جوامع و دستاوردهای
بشری را در سطح منطق های و جهانی دارا باشند.
آموزش زبان خارجی علاوه بر کارکرد ارتباط میان فردی و بین فرهنگی، در توسعه اقتصادی
مانند صنعت گردشگری، تجارت، فن آوری، توسع ه علم، و هوشیاری اجتماعی سیاسی مؤثر است.
قلمرو حوزه: آموزش زبان بر توانایی ارتباطی و حل مسئله تأکید دارد به گونه ای که فرد پس از
آموزش قادر به ایجاد ارتباط با استفاده از تمامی مهارت های چهارگان ه زبانی )گو شکردن، سخن گفتن،
خواندن، و نوشتن( برای دریافت و انتقال معنا گردد. برنامه درسی آموزش زبان باید دانش آموزان را
با پیکره زبانی، وا ژگان و ساخت های مورد نیاز برای برقراری ارتباط مؤثر و سازنده در سطح جهانی
آشنا سازد.
آموزش زبان های خارجی از ابتدای دوره متوسطه اول آغاز می شود و هدف آن آموزش چهار
مهارت زبانی و آشناسازی دانش آموزان با مهارت های ارتباطی در چارچوب جهت گیری های کلی
مورد نظر خواهد بود.
در دوره متوسطه دوم، دانش آموزان باید بتوانند متن هایی در حد متوسط را بخوانند و مفاهیم
38
آن ها را دریابند. در ضمن توانایی نوشتن، در حد یک مقال ه کوتاه، به زبان خارجی نیز در آ نها تقویت
شود و از توانائی های لازم برای استفاده از منابع در حد متوسط و برقراری ارتباط به یکی از زبان های
خارجی را داشته باشند.
آموزش به یکی از زبان های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و یا سایر زبان هایی که شورای عالی
آموزش و پرورش تصویب کند ارائه خواهد شد.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: آموزش زبا نهای خارجی
باید از دائر ه تنگِ نظری هها، رویکردها و روش های تدوین شده در جهان فراتر رود و به عنوان بستری
برای تقویت فرهنگ ملی و باورها و ارز شهای خودی در نظر گرفته شود. رویکرد آموزش زبان های
خارجی، رویکرد ارتباطی فعال و خودباورانه است. در سطوح آغازین آموزش، محتوای آموزشی
پیرامون موضوعات بوم ی و نیازهای یادگیرنده چون بهداشت و سلامت، زندگی روزمره، محیط اطراف
و ارزش ها و فرهنگ جامعه در قالب های جذاب انتخاب و سازما ندهی می شود و در سطوح بالاتر
انتخاب و سازماندهی محتوای این حوزه به سمت کارکردهای فرهنگی، علمی، اقتصادی، سیاسی
و... متناسب با متون آموزشی سایر حوزه های یادگیری و در جهت تعمیق آن ها خواهد بود. در پایان
دوره متوسطه دوم دانش آموزان باید توانایی خواندن و درک متون ساده تخصصی و نوشتن مقاله
راکسب کنند. در دوره متوسطه دوم گسترش دامنه واژگان رشته های تخصصی به درک بهتر متون و
برقراری ارتباط علمی کمک می کند.
11  حوزه تربیت و یادگیری آداب و مهار تهای زندگی و بنیان خانواده
برای دستیابی به مراتبی از حیات طیبه، آموزش های مرتبط با آداب و مهارت های زندگی و
خانواده به عنوان فرصتی برای ب هکارگیری آموخته ها در موقعیت های واقعی زندگی و متناسب با
تفاو تهای فردی و شرایط و مقتضیات محلی، وظیف ه آماده کردن فرد برای ورود آگاهانه و مسئولانه به
زندگی خانوادگی و اجتماعی را بر عهده دارد. آداب و مهارت های زندگی مکمل یکدیگر و هر دو به
دنبال آموزش سبک و آیین زندگ یاند. بدین جهت نباید مرزی بین این دو ترسیم کرد.
ضرورت و کارکرد حوزه: در جامعه امروز افراد برای حفظ و عمل به باورها و ارزش های
39
دینی  اخلاقی، به الگوها، دانش و مهارت هایی نیاز دارند که به آ نها در برقراری ارتباط سازنده در
چهار عرصه )ارتباط با خود، خدا، خلق، خلقت( کمک کند. انسا نها آن گونه زندگی می کنند که
می اندیشند. باورها، گرایش ها و افکار آدمیان در سبک و نحوه زندگی ایشان تأثیر دارد. آموزش های
این حوزه می تواند به یکپارچه شدن یادگیری و سامان دادن ارتباط های انسانی و تعمیم آن به موقعیت های
جدید کمک کند.
قلمرو حوزه: آموزش آداب و مهار تهای زندگی، شایستگ یهای لازم برای خود مدیریتی
دانش آموزان در ادار ه امور روزمر ه زندگی شامل: آداب معاشرت،آداب معیشت، مدیریت زمان،
کارکرد، وظایف و مهارت های خانوادگی، آمادگی برای تشکیل خانواده و ایفای نقش والدینی،
مدیریت رفتارهای هیجانی و تربیت عاطفی، مدیریت اوقات فراغت، خودآگاهی، مهارت های
تحصیلی و مطالعه، آداب زندگی در محیط مجازی، هوی تیابی، ارتباط مؤثر، مراقبت از محیط
زیست، مدیریت بحران و خطر، مهارت کار با دیگران و مهار تهای پدافند غیر عامل و آمادگی
دفاعی را فراهم می کند.
جهت گیر یهای کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: انتخاب و سازماندهی
فعالیت های یادگیری برای آموزش آداب و مهارت های زندگی تابع شرایط و مقتضیات فرهنگی
دانش آموزان است. از این رو، ضروری است آموزش از متن زندگی و در متن زندگی رخ دهد.
تدارک فرصت های تربیتی که در آن دانش آموزان بتوانند به کسب تجربه در موقعیت های واقعی
زندگی )به صورت فردی و گروهی( دست یابند جهت گیری اصلی در آموزش مهارت هاست. برگزاری
اردوهای علمی، فرهنگی، زیارتی، شبیه سازی موقعیت های مرجع، توجه به شیوه های آموزش انفرادی،
غیرمستقیم و تجربی از این جمله است. سازماندهی محتوای فعالیت های یادگیری این حوزه به تناسب
نیاز و شرایط دوره های تحصیلی و با توجه به زمینه های آموزش تا پایان دوره آموزش عمومی به صورت
تلفیقی در سایر دروس خواهد بود.
40
9 اصول حاکم بر انتخاب راهبرد های یاددهی  یادگیری
راهبرد های یاددهی یادگیری باید بتواند بستر لازم را برای تحقق اهداف برنامه درسی و تربیتی در
راستای شکوفایی فطرت و دستیابی به مراتبی از حیات طیبه تدارک ببیند. برای تحقق این مهم علاوه
بر اصول ناظر بر برنامه های درسی و تربیتی، اصول حاکم بر انتخاب راهبرد های یاددهی  یادگیری به
شرح زیرخواهد بود:
1 9 امکان درک و تفسیر پدیده ها، وقایع، و روابط را درموقعیت های واقعی زندگی تدارک
ببیند، به گونه ای که شرایط را برای درک و تصمیم گیری در مورد مسایلی که دانش آموزان در
موقعیت های مختلف با آن مواجه می شوند با رعایت نظام معیار اسلامی فراهم کند.
2 9 انگیزه دانش آموزان را از طریق کاوشگری در تلاش مداوم برای یافتن پاسخ پرسش هایی
درباره پدیده ها، وقایع وروابط آن ها شکوفا و تقویت کند.
3 9 امکان درک و تفسیر قوانین کلی حاکم بر هستی و رابطه های علت ومعلولی یا وابستگی
پدیده ها را همراه با افزایش بصیرت در دانش آموزان فراهم کند.
4 9 فرصت هایی را تدارک ببیند که شایستگی های کسب شده در فواصل زمانی توسط
دانش آموز مرور و تصمیماتی برای تعدیل، بازنگری یا ادامه مسیر یادگیری توسط او اخذ شود.
5  9 فرصت لازم برای پیوند نظر و عمل، تلفیق دانش و تجربیات پیشین با یادگیری های جدید
را به صورت یکپارچه و معنادار جهت تحقق ظرفیت های وجودی دانش آموزان و توسعه شایستگی ها
فراهم کند.
6 9 با بهره مندی فزونتر از روش های فعال، خلاق و تعالی بخش 1و با سازمان دهی نو آورانه
و خلاق فرآیند جمع آوری و انباشت حقایق، زمینه ساختن علم و معرفت را فراهم نماید.
7 9 صرفاً به انتقال دانش محدود نشده بلکه زمینه تولید علم از سوی دانش آموزان را با تأکید
بر مشارکت آنان در مفهوم، تدارک ببیند.
١ سند تحول بنیادین آموزش و پرورش  آذرماه 1390  ص 27
41
8  9 زمینه تعامل مؤثر دانش آموزان را با معلم، همسالان و انواع محیط های یادگیری فراهم
کند.
9 9 زمینه بهره گیری هوشمندانه از فناوری های نوین آموزشی را فراهم نماید و استفاده از
آن ها را با نگاه تقویتی و تکمیلی یا توانمند سازی )نه نگاه جایگزینی و واگذاری( دنبال کند.
10  اصول حاکم بر ارزش یابی پیشرفت تحصیلی و تربیتی
برای نظام بخشی به تصمیمات در خصوص ارزش یابی پیشرفت تحصیلی و تربیتی در کلیه
دوره های تحصیلی اصول زیر باید مد نظر برنامه ریزان درسی و معلمان قرار گیرد:
1 10  با استفاده از انواع رو شها و ابزارها، بتواند توانایی دانش آموزان، را در بهره گیری از
شایستگی های پایه در موقعیت های مختلف، به صورت معنادار منعکس نماید.
٢ 10  با ارائه شواهد متنوع و کافی، امکان قضاوت در خصوص سطح دستیابی دانش آموزان
به اهداف برنامه درسی را تعیین نماید.
٣ 10  به صورت منعطف و مستمر، با توجه به وجوه متفاوت یادگیری هریک از دانش آموزان،
فرآیند دستیابی به اهداف و چگونگی اقدام مؤثر را منعکس نماید.
٤ 10  با تأکید بر خودآگاهی، خود ارزیابی و تصمیم گیری از سوی دانش آموزان، چگونگی
جبران،رفع کاستی ها و دستیابی به سطوح بالاتر شایستگی در هر یک از حوزه های یادگیری را تدارک
ببیند.
٥  10  برای حفظ شأن و کرامت انسانی دانش آموزان و تقویت خود پنداره مثبت آنان از
بکارگیری روش ها و ابزارهای ارزش یابی اضطراب آور و مأیوس کننده، پرهیز شود.
٦  10  برای تبیین و منعکس نمودن ظرفیت های وجودی و وجوه توانایی های متفاوت هر یک
از دانش آموزان، امکان مشارکت سایر دانش آموزان، مربیان و اولیاء در امر سنجش را فراهم کند.
٧ 10  در فرآیند ارزش یابی، نقش محوری و تصمیم سازی مدرسه و معلم در چارچوب
سیاست های کلی آموزش و پرورش حفظ شود.
42
٨  10  طراحی و اجرای نظام ارزش یابی نتیجه محور بر اساس استانداردهای ملی برای گذر
از دوره های تحصیلی، رویکرد ارزش یابی فرآیند محور در ارتقای پایه های تحصیلی دوره ابتدایی و
رویکرد تلفیقی )فرآیند محور و نتیجه محور( در سایر پایه های تحصیلی مبنا قرار گیرد.
٩ 10  با تأکید بر کار گروهی و فعالیت های جمعی و روش حل مسئله، وجه رقابت زایی یا
رقابت جویی را به حداقل برساند و زمینه شکوفایی دانش آموزان را فراهم کند.
10  10  ارزش یابی به عنوان بخش جدای یناپذیری از فرایند یاددهی  یادگیری تلقی شده و
از نتایج آن برای برنامه ریزی رشد حرف های معلمان و بهبود برنام هدرسی و نظام آموزشی استفاده شود.
11  10  با تأکید بر بهره گیری از تکالیف عملکردی در سنجش میزان دستیابی دانش آموزان به
شایستگی ها و تلاش برای تحقق جامعه عدل مهدوی)عج( و دستیابی به مراتبی از حیات طیبه، گزارش
عملکرد تحصیلی و تربیتی آنان با همکاری دانش آموز،اولیا مدرسه و والدین تنظیم و ارایه شود.
11  فرآیند تولید و اجرای برنامه های درسی و تربیتی
تولید و اجرای برنامه های درسی و تربیتی بر اساس مراحل و فرآیند ذیل انجام می شود:
١ ١١ تحلیل اهداف کلان آموزش و پرورش و ویژگی های حیات طیبه براساس سند تحول
بنیادین
٢ ١١ تحلیل عناصر برنام ه درسی ملی و استخراج دلالت ها
٣ ١١ تحلیل نیازها و پژوهش های انجام شده در حوزه تربیت و یادگیری در سطح منطقه ای،
ملی و جهانی
٤ ١١ تهیه راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت و یادگیری ) تعیین اهداف، استاندارد های
محتوا، نتایج یادگیری و...(
٥  ١١ اعتبار بخشی راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت و یادگیری
٦  ١١ بررسی و تأیید راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت و یادگیری در سازمان پژوهش
و برنامه ریزی آموزشی
43
٧ ١١ تصویب راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت و یادگیری در شورای عالی آموزش
و پرورش
٨  ١١ اجرای برنامه
٩ ١١ اعتبار بخشی و ارزش یابی
١٠ ١١ ارزش یابی از برنامه های درسی هر یک از حوز ههای تربیت و یادگیری پس از گذشت
سه سال از اجرای سراسری هر برنامه در هر یک از دوره های سه ساله تحصیلی توسط سازمان پژوهش
و برنام هریزی آموزشی انجام و نتیجه به شورای عالی آموزش و پرورش گزارش می شود.
44
فرآیند تولید برنامه های درسی و تربیتی حوزه های تربیت و یاد گیری
تحلیل برنامه درسی ملی و
اهداف دوره تحصیلی و
استخراج دلالت ها
تحلیل اهداف کلان آموزش و
پرورش و ویژگی های حیات طیبه و
جامعه عدل مهدوی )عج( بر اساس
سند تحول بنیادین
تحلیل نیازها و پژوهش های
انجام شده در حوزه
یادگیری در سطح
منطقه ای، ملی و جهانی
تهیه راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت
ویادگیری )تعیین اهداف،استانداردهای محتواو
نتایج یادگیری ١ و..(
بررسی و تأئید راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت
و یادگیری در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی
اعتبار بخشی
راهنمای برنامه درسی
تصویب راهنمای برنامه درسی در شورای عالی
آموزش و پرورش
اجرای برنامه اعتباربخشی و
ارزش یابی
١ سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی موظف است چارچوب راهنمای برنامه درسی حوزه های تربیت و یادگیری و همچنین
آیین نامه مورد نیاز برای اجرایی کردن راهکار 5  5 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را حداکثر ظرف مدت ٦ ماه تهیه و جهت بررسی و
تصویب به شورای عالی آموزش و پرورش ارائه نماید.
45
12  سیاست های تولید مواد و رسانه های یادگیری
در طراحی و تولید مواد و رسانه های یادگیری و در راستای تحقق رویکرد برنامه درسی ملی،
سیاست های زیر مورد تأکید می باشد:
1 12  تعیین استانداردهای ملی برای مواد و رسان هها، مراکز و منابع یادگیری و تصویب آن در
شورای عالی آموزش وپرورش و نظارت بر حسن اجرای آن توسط وزارت آموزش و پرورش؛
2 12  بهره گیری از فناوری های نوین آموزشی با رویکرد حل مسئله در تولید مواد و
رسانه های یادگیری؛
3 12  توسعه سیاست چند تألیفی و زمینه سازی برای مشارکت فعال استان ها، معلمان، مربیان،
افراد و تشکل های ذی علاقه و ذ یصلاح با تأکید بر بخش غیر دولتی در تولید، تکمیل و غنی سازی
مواد، منابع و مراکز متنوع یادگیری در چارچوب سیاست های آموزش و پرورش؛
4 12  بسترسازی برای بسط و توسعه تجارب و ابتکارات معلمان و مربیان و دانش آموزان در
طراحی، ساخت و ارز شیابی مواد و منابع یاددهی و یادگیری؛
5 12  توسعه و تقویت مراکز و منابع یادگیری داخل و خارج از مدرسه به ویژه جامعه محلی
و بهره برداری از آنها؛
6 12  تولید و توزیع مواد و منابع یادگیری متناسب با توانمندی ها و ظرفیت های مناطق و
مدارس کشور برای تحقق عدالت تربیتی؛
7 12  تولید محتوای الکترونیکی چندرسانه ای متناسب با نیاز معلمان و دانش آموزان و
استفاده هوشمندانه از آنها؛
8 12  تأکید بر سیاست برنامه محوری و تولید بسته های آموزشی؛
9 12  توانمند سازی مدرسه برای ایفای نقش اصلی و محوری در نیل به وضع مطلوب در
تولید و بهر هبرداری از مواد و رسان ههای یادگیری، مراکز و منابع متنوع یادگیری.
46
13  ساختار و زمان آموزش
1 13  ساختار نظام آموزش و پرورش
١ ساختار نظام تحصیلی آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران براساس مفاد سند
تحول بنیادین آموزش و پرورش، شامل 6 سال دوره ابتدایی و 6 سال دوره متوسطه )جمعاً دوازده سال(
است. هر دوره تحصیلی نیز به دو دوره سه ساله تقسیم می شود 1؛
٢ دوران تحصیل رسمی و عمومی، با توجه به ماهیت و ویژگی برنامه های درسی شامل دوره
آموزش عمومی )مرکب از دوره ابتدایی و دوره متوسطه اول( و نیمه تخصصی )دوره متوسطه دوم(
خواهد بود و در پایان دوره متوسطه دوم به دانش آموزان مدرک دیپلم اعطا می شود؛
٣ دوره پیش دبستان به دوره دو ساله رسمی و غیر اجباری اطلاق م یشود که کودکان گروه
سنی 5 و 6 سال را تحت پوشش برنامه های آموزشی و تربیتی قرار م یدهد. برنامه های آموزشی و تربیتی
این دوره و میزان حضور نوآموزان در مراکز پی شدبستانی با توجه به ویژگ یهای کودکان منعطف و
سیّال است.
٤ سن شروع دوره ابتدایی، 6 سال تمام خواهد بود. برنامه های درسی سه سال اول دوره
ابتدایی به صورت منعطف با عنایت به توانایی ها و تفاوت های دانش آموزان تدوین و در آن آموزش های
پیش نیاز و جبرانی ویژه کودکان مناطق محروم و دو زبانه پیش بینی می شود؛
٥  مشاوره و هدایت تحصیلی و تربیتی در همه دوره های تحصیلی الزامی است. انتخاب شاخه
و رشته تحصیلی در پایان دوره آموزش عمومی و بر اساس نتایج عملکرد درسی و تربیتی در طول این
دوره تحصیلی صورت م یگیرد؛
٦  دور ه متوسطه دوم دارای سه شاخه نظری، فنی و حرفه ای و کاردانش است؛ هر یک از
شاخه های این دوره دارای رشته هایی خواهد بود که تنوع آ نها براساس نیاز جامعه، اقتضای زمان و
امکان اجرای آن تعیین می شود.
1 مطابق مفاد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش )مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1390 (.
47
2 13  زمان تعلیم و تربیت
١ سال تحصیلی از اول مهر ماه هر سال شروع و تا پایان شهریور ماه سال بعد ادامه خواهد
داشت؛
زمان آموزش 1 هر پایه تحصیلی در دوره ابتدایی 925 ساعت، در دوره متوسطه اول
1110 ساعت و در دوره متوسطه دوم شاخه نظری 1295 ساعت و شاخه فنی و حرفه ای و کار دانش
1480 ساعت خواهد بود. علاوه بر این، در تمامی پایه ها 50 ساعت به فعالیت های خارج از کلاس
و مدرسه متناسب با اقتضائات برنامه درسی هر حوزه یادگیری اختصاص می یابد و 50 ساعت
متناسب با شرایط و اقتضائات محیطی در اختیار استان ها، مناطق و مدارس قرار می گیرد 2)جمعاً
100 ساعت(.
٢ با عنایت به راهکار 5 5 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش 3 و بنا به ضرورت پاسخگویی
به نیازها و اقتضائات محلی و منطقه ای، برنامه ریزی و تأمین محتوای بخشی از زمانِ رسمی تعلیم و
تربیت در اختیار استان، منطقه و مدرسه خواهد بود که در چارچوب آئین نامه های ابلاغی برنامه ریزی
و اجرا می شود؛
٣ ساعات کار هفتگی دوره ابتدایی 25 ساعت در کلیه پای هها و زمان هر جلسه در پایه های
اول، دوم و سوم 45 دقیقه و در پایه های چهارم، پنجم و ششم 50 دقیقه م یباشد. میانگین ساعات کار
١ منظور از زمان آموزش زمان اختصاص یافته به کلیه فعالیت های رسمی آموزشی و پرورشی درون و بیرون مدرسه است که در
برنامه درسی حوزه های تربیت و یادگیری برای آن ها تعیین تکلیف می شود.
٢ از نمونه فعالیت های رسمی خارج از کلاس و مدرسه می توان: مشاهده طبیعت، انجام فعالی ت میدانی و بازدید از موزه ها،
نمایشگا هها و مراکز علمی، تولیدی، فرهنگی )موزه ها، کانون های تربیتی محله و …(، مذهبی )مساجد، زیارتگا هها، دارالقرآ نها و …(، نهادها و
مؤسسات اجتماعی، شرکت در فعالیت های ورزشی، شرکت در فعالیت گرو هها و انجم نهای علمی، اردوهای علمی، زیارتی و سیاحتی و...
را نام برد.
٣ اختصاص حداقل 10 درصد و حداکثر 20 درصد از برنامه های آموزشی به معرفی حرفه ها، هنرها، جغرافیا، آیین و رسوم، نیازها
و شرایط اقلیمی و جغرافیایی استان ها به ویژه مناطق روستایی و عشایری با رعایت استانداردهای ارتقای کیفیت و تقویت هویت اسلامی  ایرانی
دانش آموزان در چارچوب ایجاد کار آمدی و تقویت هویت ملی.
48
هفتگی دوره متوسطه اول 30 ساعت در کلیه پایه ها و زمان هر جلسه 50 دقیقه م یباشد، و ساعات کار
هفتگی دوره متوسطه دوم نظری حداکثر 35 ساعت در کلیه پایه ها و زمان هر جلسه 50 دقیقه م یباشد و
ساعات کار هفتگی دوره متوسطه دوم فنی و حرفه ای و کاردانش متناسب با رشته های تحصیلی حداکثر
40 ساعت در کلیه پای هها و زمان هر جلسه 50 دقیقه می باشد 1.
تبصره: زمان اختصاص یافته به هر جلسه و زمان استراحت بین آنها مجموعاً 60 دقیقه می باشد
و تلفیق دو جلسه درسی بویژه در دوره ابتدایی مجاز نمی باشد.
٤ جدول عناوین دروس و زمان اختصاص یافته به آنها از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی
آموزشی پیشنهاد و به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش خواهد رسید؛
٥  وزارت آموزش و پرورش مسئولیت زمینه سازی لازم برای هدایت و غنی سازی زمان
غیررسمی تعلیم تربیت در خانه، مدرسه و خارج از مدرسه را بر عهده دارد.
٦  وزارت آموزش و پرورش موظف است از مشارکت حداکثری خانواده ها، دستگاه های
فرهنگی، هنری، خدماتی، مذهبی، تولیدی و...برای طراحی و اجرای برنامه ها و فعالیت های خارج از
کلاس و مدرسه، به خصوص بخشی از برنام هها که در تابستان اجرا م یشود استفاده نماید.
14  سیاست ها و الزامات اجرایی
اجرای برنامه درسی ملی به عنوان یکی از زیر نظام های مؤثر در تحقق سند تحول بنیادین
آموزش و پرورش و در چارچوب مفاهیم و راهکار های سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مستلزم
اتخاذ سیاست های کارآمد و اثر بخش، فراهم آوردن شرایط، امکانات، منابع و زیر ساخت های فنی و
تخصصی می باشد. برخی از اهم این سیاست ها و الزامات عبارتند از:
١ ١4  تهیه برنامه جامع، فراگیر و بلند مدت مشتمل بر کلیه اقدامات و فعالیت های مورد نیاز
بخش های مختلف درون آموزش و پرورش براساس برنامه درسی ملی و تأیید و ابلاغ آن توسط وزیر
آموزش و پرورش؛
١ مبنای محاسبه زمان آموزش و امتحانات 37 هفته از اول مهر ماه تا پایان خرداد ماه می باشد.
49
٢ ١4  طراحی و اجرای برنامه های آموزشی و تربیتی با رعایت استانداردها، حفظ مصالح
ملی، افزایش مشارکت کلیه مجریان در سطوح مختلف با تأکید بر کاهش تمرکز؛
٣ ١4  بکارگیری روش های مؤثر در تأمین، نگهداشت و ارتقای نیروی انسانی متخصص اعم
از کارشناسان، مشاوران و ناظران علمی به منظور طراحی و تدوین راهنمای برنامه درسی حوزه های
تربیت و یادگیری ؛
٤ ١4  اختصاص منابع مالی مناسب و حمایت های حقوقی و اداری برای اجرا و نظارت بر
حسن اجرای برنامه های مصوب؛
٥  ١4  بکارگیری روش های اثر بخش در اشاعه برنامه درسی ملی، فرهنگ سازی و نهادینه
کردن آن با استفاده از ظرفیت های درون و بیرون آموزش و پرورش؛
٦  ١4  فراهم آوردن استلزامات اداری و ساختار سازمانی مناسب برای پایش مستمر برنامه
درسی ملی و بهبود آن و انجام مطالعات و پژوهش های مورد نیاز؛
٧ ١4  ایجاد فرصت های متنوع و بکارگیری راهکارهای اثربخش برای ارتقای
توانمندی های ذی نفعان به ویژه معلمان و مدیران جهت ارتقای سطح عملکرد مدارس در اجرای
برنامه درسی ملی؛
٨  ١4  تجهیز مدارس به فناوری های نوین،کتابخانه،آزمایشگاه و کارگاه های فنی و حرفه ای.
15  ارزش یابی برنامه درسی ملی
ارزش یابی برنام ه درسی ملی به منظور فراهم آوردن اطلاعات توصیفی و قضاوتی برای درک
بیشتر، هدایت، تصمیم گیری و پاسخ گویی نسبت به میزان اثربخشی و چگونگی اجرا و تحقق اهداف و
نتایج برنامه انجام می شود.
این ارزش یابی با رعایت موارد زیر انجام می پذیرد:
١ ١5  ارزش یابی برنامه درسی ملی با نظارت شورای عالی آموزش و پرورش و توسط وزارت
آموزش و پرورش انجام می شود، طرح ارزش یابی و نحوه کاربست نتایج آن توسط وزارت آموزش و
50
پرورش و با مشارکت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی پیشنهاد و به تأیید شورای عالی آموزش
و پرورش خواهد رسید.
٢ ١5  ارز شیابی از برنامه درسی ملی باید به عنوان فرایندی مستمر و پویا در نظر گرفته شود
و انواعی از اطلاعات مورد نیاز را با استفاده از روش های کمی و کیفی جمع آوری و در ادوار زمانی
2 تا 3 سال به شورای عالی آموزش و پرورش گزارش نماید؛
٣ ١5  تصمی مگیری در خصوص ارز شیابی از فرایند اجرای برنامه درسی ملی برای اصلاح
شیو ههای اجرایی و انعکاس یافت هها به سطوح بالاتر تصمی مگیری به صورت تشخیصی، تکوینی و پایانی
برعهد ه سطوح مختلف اجرایی در نظام آموزشی است؛
٤ ١5  ارز شیابی برنامه درسی ملی متکی بر ملا کها، شاخ صها و نشانگر های روشن و
منعکس کنند ه سهم و نقش هر کدام از عناصر مؤثر و میزان تحقق اهداف و سطح دس تیابی به
شایستگی های پایه می باشد؛
٥  ١5  رعایت حقوق متوازن و متعادل دان شآموزان و مجریان برنامه در سطوح مختلف
)مدرسه، منطقه، استان و کشوری( و فراهم آوردن زمینه ارتقاء کیفیت برنامه های آموزشی و تربیتی و
رشد حرف های مجریان در سطوح مختلف؛
٦  ١5  میزان ارزشمندی، جامعیت، کارآمدی، اثربخشی و مشکلات اجرایی آن را در سطوح
مختلف ملی، استانی، منطقه ای و مدرسه ای، به صورت منصفانه منعکس کرده و امکان بهبود برنامه
درسی و تعالی عملکرد نظام آموزشی را فراهم می نماید؛
٧ ١5  امکان مشارکت تمامی افراد ذی نفع و ذی ربط در فرآیند ارزش یابی را فراهم می آورد؛
٨  ١5  بازنگری و به روز رسانی برنام ه درسی ملی براساس نتایج ارزش یابی ب هعمل آمده
حداکثر در فواصل زمانی 5 تا 10 ساله به پیشنهاد سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و با تصویب
شورای عالی آموزش و پرورش انجام خواهد شد.
51
موضوع: برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران در جلسات 857 ، 858 ، 864 ، 865 ،
866 ، 867 ، 868 ، 869 ، 870 ، 871 و 872 تاریخ 9/ 12 / 16،1390 / 12 / 1390 ، 3/ 5/ 1391 ،
1391/5/9 ، 1391/5/16 ، 1391/5/23 ، 1391/5/31 ، 1391/6/6 ، 1391/6/13 ، 1391/6/20
و 28 / 6/ 1391 به تصویب نهایی رسید و از تاریخ ابلاغ لازم الاجرا است و کلیه مصوبات و سیاست های
قبلی در موارد مغایر با آن منسوخ و بلااثر و در سایر موارد براساس آن مورد بازنگری و اصلاح قرار
می گیرد.
52
پیوست
53
1 مبانی برنامه درسی ملی 1
مبانی برنامه درسی ملی، برگرفته از فلسفه تربیت در جمهوری اسلامی ایران؛ فلسفه تربیت
رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران؛ سند ملی آموزش و پرورش و مطالعات کمیته تخصصی
کلیات است و بر دلالت های مهم زیر که باید نگرش حاکم بر عناصر و مؤلفه های برنامه درسی ملی را
شکل دهد، تأکید می ورزد.
1/1  مبانی هستی شناختی
مقصود از مبانی هست یشناختی، مهم ترین گزاره های توصیفی تبیینی درباره حقیقت وجود و
احکام کلی آن و نیز واقعیات جهان است که در مباحث جها نبینی اسلامی یا در حوزه دانش فلسفه
اسلامی، به طور مدلل و مبرهن مطرح شده یا مفروض قرار گرفته اند.
1/1/1  خداوند مبدأ و غایت هستی است؛
1/1/2  خداوند خالق جهان و مالک، مدبر و ربّ حقیقی همه موجودات عالم است؛
1/1/3  خداوند خیر بنیادین و بنیاد خیر است و همه موجودات عالم را به سوی کمال شایسته
آن ها هدایت می کند؛
1/1/4  هستی واقعیت دارد؛
1/1/5  نظام آفرینش از حیات، شعور، قانون مندی، هد فمندی و هماهنگی برخوردار است؛
1/1/6  نظام آفرینش دارای مراتب شهود و غیب است و هر یک از این مراتب خود نیز دارای
مراتبی است؛
1/1/7  در جهان هستی در عین وحدت، کثرت وجود دارد )وحدت در کثرت و کثرت در
وحدت(؛
1/1/8  نظام آفرینش وجودی مستقل نداشته، بلکه هویتی تعلقی به ر بالعالمین دارد؛
1/1/9  نظام آفرینش، صیرورتی پیوسته و به سوی خدا دارد؛
١ این بخش که در تهیه و تدوین پیشنهاد برنامه درسی ملی مورد استفاده کارشناسان قرار گرفته است به دلیل ماهیت غیر تصویبی آن،
عیناً از نگاشت پنجم برنامه درسی ملی ارسالی از سوی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی آورده شده است.
54
1/1/10  نظام آفرینش، «فعل » و «آیت » خداوند است؛
1/1/11  نظام آفرینش عرص ه تربیت انسان است و مربی آن پروردگار متعال است؛
1/1/12  حیات اخروی و همه واقعیت های آن در مقایسه با حیات دنیوی نامحدود، پایا نناپذیر
و جاودان است؛
1/1/13  جهان طبیعت در حالِ شدن و دگرگونی و حرکت مداوم است؛
1/1/14  نظام آفرینش به طبیعت خلاصه نمی شود؛
1/2  مبانی انسان شناختی
مراد از مبانی انسان شناختی، آن دسته از گزاره های توصیفی تبیینی مدلّل درباره واقعیت وجود
انسان است که از تعالیم اسلامی یا معارف اصیل اسلامی یا از مباحث مربوط به تربیت انسان در فلسف ه
اسلامی )علم النفس فلسفی( استخراج شده اند و باید آ نها را به لحاظ نقش محوری تبیین و ترسیم
سیمای انسان در هر نظریه فلسفی تربیت، سنگ بنای اصلی هرگونه توصیف و تبیینی از فلسفه تربیت
با رویکرد اسلامی دانست.
1/2/1  انسان موجودی است مرکب از جسم و روح که به یکدیگر تنیده شده و در تعامل با
یکدیگر م یباشند؛
1/2/2  حقیقت انسان، روح اوست و کمال و جاودانگی آدمی به کمال و بقای روح مربوط می شود؛
1/2/3  انسان فطرتی الهی دارد که قابل فعلیت یافتن و شکوفایی یا فراموش شدن است؛
1/2/4  انسا نها در نظام آفرینش از کرامت الهی و شأن یکسان برخوردار هستند؛
1/2/5  انسان موجودی صاحب اختیار در تعیین سرنوشت خویش است که می تواند مستقل
از عواملی چون محیط و وراثت، هویت خویش را رقم بزند. انسان مجبور در اختیار و مختار در عمل
است و براساس انتخاب خویش م یتواند هویت خویش را تعریف کند؛
1/2/6  آفرینش انسان، هد فمند و در هماهنگی کامل با غایت هستی است؛
1/2/7  وجود انسان همواره در حال شدن، حرکت و دگرگونی است؛
1/2/8  انسان موجودی است که استعدادهای متنوع، قابل رشد و تعالی مداوم دارد؛
55
1/2/9  انسان برحسب فطرت و آفرینش خویش، جویای هم ه مراتب کمال )تا حد ب ینهایت( است؛
1/2/10  انسان موجودی اجتماعی، تأثیرپذیر از جامعه و تأثیرگذار بر آن است ؛
1/2/11  هویت انسان، برایند نوع ارتباط او با خویشتن، خدا، خلق و خلقت است؛
1/2/12  انسان در تکوین و تحول هویت خود، نقش اساسی دارد؛
1/2/13  هویت آدمی دو وجه فردی و جمعی دارد که در انواع و جنبه های مختلف تحقق می یابد؛
1/2/14  تفکر و تعقل، ایمان و باور، علم و معرفت، اخلاق و عمل مداوم، عناصر اصلی
شک لدهی و ارتقاء هوی ت انسان م یباشند؛
1/2/15  انسان همواره در موقعیت است و می تواند آن را درک کند و با انتخاب احسن
خویش موقعیت موجود را به سوی موقعیت مطلوب تغییر دهد؛
1/2/16  انسان برای توفیق در روند تحول و ارتقاء هویت خویش نیازمند هدایت الهی است؛
1/2/17  انسان موجودی مکلف است و نسبت به تکالیف خود، اصالتاً در برابر خداوند و به
تبع آن در برابر دیگران مسئولیت دارد؛
1/2/18  سنت های الهی بر زندگی انسان حاکم است؛
1/2/19  انسان حیاتی بی پایان دارد و سرنوشت هر کس در حیات اخروی او، به انتخاب و
هویت او در دنیا بستگی دارد؛
1/2/20  هم ه انسان ها از حقوق ذاتی برابر برخوردارند؛
1/2/21  انسا نها ضمن ای نکه طبیعت و فطرت مشترک دارند، دارای خصوصیات متفاوت
جنسیتی، فردی، قومی و فرهنگی م یباشند؛
1/2/22  آدمی موجودی است در معرض انواع مخاطرات و موانع و تهدیدهای بیرونی و
درونی از قبیل نفس امارّه و دنیا؛
1/2/23  وجود انسان در برابر ر بالعالمین فقر محض است و هویتی تعلقی به او دارد؛
1/2/24  انسان از استعداد و توان نامحدودی برای رسیدن به مراتبی از عبودیت و حیات طیبه
برخوردار است؛
56
1/2/25  انسان در نظام آفرینش برای طی هر مرتبه از کمال، نیازمند به مربی است؛
1/2/26  انسان موجودی است یادگیرنده، تربی تپذیر و برخوردار از ظرفیت نامتناهی
رشد یابندگی؛
1/2/27  انسان دارای ویژگ یهایی چون حرص، بخل، عجله و… در نفس خود م یباشد که این
ویژگی ها م یتواند با تربیت توحیدی زمین هساز رشد و تعالی او شود؛
1/2/28  انسان به صورت مستمر و دائمی در معرض آزمایش و ابتلا و مواجهه با دشوار یها و
راحت یهاست و این خود زمین هساز رشد و تعالی یا سقوط و انحطاط اوست که تجلی آن در قیامت است؛
1/2/29  خداوند، انسان را « بر فطرت پاک » آفریده است و کفر، شرک، نفاق و دیگر رذائل
بر اثر نوع برخورد انسان با محیط، انتخاب نادرست و ارتباط غلط او با خود، خدا، خلق و خلقت بر
وی عارض می شود؛
1/2/30  انسان دارای نیازهای گسترده و متنوعی )مادی، معنوی( است که باید در تربیت او
به گون های منسجم و متعادل مورد توجه قرار گیرد؛
1/2/31  شخصیت آدمی )شاکله( حاصل تربیت اوست. اگر شخصیت آدمی با فطرت او
هماهنگ و منطبق باشد، انسان متعادل است و اگر با فطرت او انطباق نداشته باشد، دارای شخصیتی
نامتعادل است. ه مچنین اگر با فطرت آدمی در تضاد و تقابل باشد، انسان از شخصیت آدمی خارج
م یشود و با حیوانات و پست تر از آن ها هم طراز م یگردد؛
1/2/32  موانع اصلی حرکت متعالی انسان عبار تاند از: نفس اماره، دنیاطلبی و شیطان.
1/3  مبانی معرفت شناختی
منظور از مبانی معرفت شناختی مه مترین گزار ههای توصیفی و تبیینی درباره شناخت آدمی
و حدود و ثغور آن است که بنا بر سنت متعارف در مباحث فلسفی معاصر و با توجه به اهمیت بسیار
عرصه معرف تشناسی در تبیین فلسفه تربیت، مبانی مربوط به این عرصه از مبانی عام انسا نشناختی
متمایز گشته است.
1/3/1  انسان در شناخت هستی و درک موقعیت خود و دیگران در آن توانایی دارد؛
57
1/3/2  علم دارای اقسام حقیقی واقسام اعتباری است ؛
1/3/3  منابع شناخت آدمی متعدد است و شامل وحی )قرآن و عترت(، عقل، قلب، تجربه
)جامعه، تاریخ و طبیعت( است؛
1/3/4  انسان هم در مقام نظر و هم عمل، توانایی تعقل )عق لورزی( دارد؛
1/3/5  تعقل در شناخت حقیقت هستی وکسب سعادت جاوید نقش محوری دارد؛
1/3/6  علم در عین کشف واقع)از منظر معلوم(، محصول ابداع )از منظر عالم( است؛
1/3/7  معیار اعتبار علم، مطابقت با مراتب گوناگون واقعیت )نفس الامر( است؛
1/3/8  علم در عین ثبات )از منظر معلوم(، دارای ویژگی پویایی )از منظر عالم( است؛
1/3/9  شناخت آدمی با موانعی از قبیل پیروی از هوای نفس، التزام به عادات و سنت های
غلط نیاکان، خودباختگی در برابر بزرگان و قدر تها و نیز محدودی تهایی چون میزان ظرفیت و توان
فرد و ناتوانی عقل نسبت به درک بخشی از حقایق هستی همراه است؛
1/3/10  علم انسان مراتب و سطوح مختلف دارد؛
1/3/11  ابزار شناخت و معرفت عبار تاند از: حواس، خیال، فکر، عقل، شهود و مکاشفه
)قلب(. شایان ذکر است که در این میان، تفکر و تعقل نقش اساسی در شناخت حقیقت هستی و سعادت
جاوید دارد؛
1/3/12  علم به مثاب ه کشف فعل خدا، دینی است؛
1/3/13  تحصیل معرفت محدودیت زمانی ندارد.
1/4  مبانی ارزش شناختی
مقصود از مبانی ارز ششناختی گزار ههایی دربار ه منابع، ویژگ یها و مصادیق ارز شها در ارتباط
با عرص هها چهارگانه خدا، خود، خلق و خلقت است.
منابع و ویژگی ارز شها
1/4/1  دین )عقل و فطرت، قرآن و سنت( منبع همه ارزش هاست و سایر ارز شها از آن کسب
اعتبار می کند؛
58
1/4/2  ارزش های حقیقی)معتبر( مفاهیم و گزاره هایی اند که با تکیه بر واقعیت های مربوط به
عمل آدمی و نتایج آن، ارزش گذاری شده اند؛
1/4/3  عمل و انتخاب آدمی همواره در پرتو ارز شگذاری او محقق می شود؛
1/4/4  ارز شها دو دست هاند: ثابت )مطلق( و غیرثابت )مشروط و متغیر(؛
1/4/5  ارزش زیباشناختی هم ناظر به واقعی تهای عینی است و هم وابسته به ادراک فرد؛
1/4/6  تأثیر کامل التزام به ارز شها، تابع هم حسن فعلی و هم حسن فاعلی است؛
1/4/7  سلسله مراتب ارز شها با غایت زندگی )حیات طیبه( ارتباط دارند؛
1/4/8  دس تیابی به حیات طیبه تنها بر اساس انتخاب و التزام آزادانه و آگاهانه به نظام معیار که
ارز شهای مقبول دین حق است، امکا نپذیر م یباشد؛
1/4/9  تحقق حیات طیبه به گونه ای یکپارچه، همه ابعاد فردی و جمعی زندگی انسان از جمله
رعایت توازن و اعتدال را در هم ه ابعاد شامل م یشود؛
اهم مصادیق ارزش ها
الف( ارزش های مرتبط با خدا
1/4/10  توحید، قرب الی الله، عبودیت و حیات طیبه در رأس هم ه ارز شهاست و مصداق
حقیقی غایت زندگی انسان است؛
1/4/11  محورهای اساسی ارزش ها در پنج عنصر تفکر، تعقل و حکمت/ ایمان و باور به
مبدأ و معاد/ علم، معرفت و بصیرت/ کار مفید، مجاهدت و عمل صالح/ اخلاق کریمه و فضائل نفسانی
خلاصه م یشود و در این بین، عناصر تفکر و تعقل و ایمان به مبدأ و معاد، نقش بنیادی دارند؛
1/4/12  اُنس و التزام عملی به قرآن کریم، دوستی عترت و اهل بیت عصمت و طهارت
علیه مالسلام خاصه حضرت مهدی)عج( و اطاعت از آن بزرگواران از مهم ترین ارزش ها و راه های نیل
به حیات طیبه است؛
1/4/13  تولّی و تبرّی، امر به معروف و نهی از منکر از جمله راه های مهم در جهت نیل به
حیات طیبه است؛
59
1/4/14  توجه به ارز شهای الهی در ارتباط با خدا تعیین کنند ه هویت ارزشی انسان
است؛
1/4/15  عبادت آگاهانه و پرستش عاشقان ه خداوند متعال، نقش اساسی در رشد و تعالی انسان
دارد.
ب( ارزش های مرتبط با خود )جسمی، روانی و روحی(
1/4/16  عمل مبتنی بر ایمان و تفکر؛
1/4/17  کسب روزی حلال؛
1/4/18  حفظ و ارتقاء سلامت و بهداشت فردی؛
1/4/19  برخورداری از حیا و عفت، آراستگی ظاهری و پوشیدن لباس مناسب؛
1/4/20  فعالیت و تلاش و پرهیز از بطالت و بیکاری؛
1/4/21  پرهیز از اسراف و زیاده خواهی؛
1/4/22  حفظ عزت نفس و کرامت انسانی؛
1/4/23  خود یادگیری و خودسازی مستمر و مادام العمر؛
1/4/24  رعایت توازن بین درآمد و هزینه )قناعت( و صبر در امور؛
1/4/25  سعی و اهتمام در کسب، حفظ و تکمیل ارزش های اخلاقی؛
1/4/26  پا یبندی به احکام شرعی به ویژه انجام واجبات و ترک محرمات.
ج( ارز شهای مرتبط با خلق)خانواده، جامعه و کشور، امت اسلامی و جامعه جهانی(
ج. 1( ارز شهای مربوط به خانواده:
1/4/27  احترام، احسان و مهرورزی به والدین و اعضای خانواده؛
1/4/28  احترام و خدمت به بزرگسالان، محبت به خردسالان و توجه به نیاز و تربیت کودکان
و رعایت حقوق آنان؛
1/4/29  مشورت و بهر هگیری از تجارب بزر گتران و سالخوردگان؛
1/4/30  توجه به حقوق همسر و فرزندان.
60
ج. 2( ارز شهای مربوط به جامعه و کشور:
1/4/31  ترجیح منافع جمعی بر منافع فردی و منافع ملی بر منافع حزبی و گروهی؛
1/4/32  احترام به قانون و قانو نمداری بر مبنای قانون اساسی؛
1/4/33  توجه به آزادی مسئولانه و عدالت اجتماعی؛
1/4/34  همکاری، تعاون و مشارکت اجتماعی و احترام به آحاد جامعه؛
1/4/35  رأفت، احسان و خدمات عا مالمنفعه و ماندگار؛
1/4/36  پاسداشت از خدمات شخصیت های مؤثر در عرصه های مهم فرهنگی، اعتقادی،
علمی و فناوری، ادبی، سیاسی، هنری و اجتماعی در تاریخ و تمدن ایران و اسلام؛
1/4/37  باور و التزام عملی به ولایت فقیه به عنوان ادامه دهند ه راه انبیا؛
1/4/38  احترام به مظاهر ملی )پرچم، سرود ملی، زبان فارسی، جشن های ملی(؛
1/4/39  تعظیم شعائر اسلامی؛
1/4/40  التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی ایران و تلاش در تحقق آرمان های انقلاب
اسلامی؛
1/4/41  وط ندوستی، ایثارگری، فداکاری و شهادت طلبی در جهت حفظ ارزش های الهی و
کیان جمهوری اسلامی ایران؛
1/4/42  ارتقاء جایگاه علمی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و معنوی ایران در عرصه
بین الملل.
ج. 3( ارزش های مربوط به امت اسلامی:
1/4/43  وحدت و همبستگی بین مسلمانان؛
1/4/44  دفاع از مسلمانان تحت ستم و کمک و یاری آنان در حدّ توان؛
1/4/45  اهتمام و سعی و کوشش در جهت حلّ معضلات و مشکلات مسلمانان؛
1/4/46  مشارکت فعال در همکاری با مسلمانان جهان در امور فرهنگی، سیاسی، اقتصادی
و اجتماعی؛
61
1/4/47  ارتقاء جایگاه امت اسلامی در کلیه عرصه ها در جهان به ویژه در عرصه های علمی،
فنّاوری، معنوی و اخلاقی.
ج. 4( ارز شهای مربوط به جامع ه جهانی:
1/4/48  احترام به حقوق انسا نها در راستای تعمیم سعادت و ایجاد امید و آینده ای روشن
برای هم ه انسان ها؛
1/4/49  مبارزه با استکبار جهانی و صهیونیزم بین الملل در جهت ایجاد صلح و عدالت در
جهان؛
1/4/50  احترام به پیما نهای معتبر جهانی؛
1/4/51  حضور فعال در عرصه های جهانی براساس حفظ عزت ملی و عدالت و مساوات در
بین ملت ها؛
1/4/52  احترام به ادیان الهی و تقویت روابط انسانی با پیروان آن ها؛
1/4/53  گسترش مبانی ارز شهای اسلامی به ویژه عدالت و فضایل اخلاقی و معنوی در
جهان؛
1/4/54  ترویج انتظار ظهور حضرت مهدی)عج( در جهت ایجاد حکومت عدل جهانی؛
1/4/55  گسترش فرهنگ گفت وگو و استفاده از روش های مسالمت آمیزدر ح لمسائل
بی نالمللی مبتنی بر ارز ش های توحیدی؛
1/4/56  تلاش در جهت حل مشکلات جهانی از قبیل روابط ظالمانه، فقر، بیماری و تبعیض.
د( ارز شهای مربوط به خلقت:
د. 1( طبیعت
1/4/57  رعایت موازین اخلاقی و معنوی در ارتباط با طبیعت و محیط زیست؛
1/4/58  احساس مسئولیت در برابر پدیده های خلقت و همکاری در حفاظت از زمین، گیاهان
و جانوران )اعم از خشکی و دریا( و حفظ تعادل در آب و هوا؛
1/4/59  کمک به حفاظت و توسعه زیست بوم شهری، روستایی و محیط طبیعی در جهت بقا
62
و ارتقاء کیفیت محیط و توسعه پایدار )حفظ رودها، دریاچ هها، جنگل ها، تالا بها، زیستگا ههای حیات
وحش، غارها، چش ماندازهای طبیعی و اکوسیست مهای دریایی(؛
1/4/60  نگاه به طبیعت به عنوان مخلوقات و امانت الهی و کتاب معرفت؛
1/4/61  کشف قابلی تهای طبیعت و بهره برداری عاقلانه و مسئولانه از منابع و مواهب طبیعی؛
1/4/62  اعتقاد به برخورداری هم ه مظاهر خلقت از مراتبی از حیات و شعور.
د. 2( ماوراء طبیعت
1/4/63  علاقه به مراتب فوق طبیعت در هستی و برقراری ارتباط سازنده با آن؛
1/4/64  توجه به عالم غیب و ملائکه و تأثیرگذاری ایشان در زندگی انسان؛
1/4/65  توجه به استمرار و جاودانگی حیات انسان بعد از مرگ و تأثیر سازنده آن در زندگی
انسان.
1/5  مبانی دین شناختی )بالمعنی الاخص(
این دسته ازمبانی به مباحثی درباره شأن و جایگاه دین اسلام و مقاصد تربیتی آن در ارتباط با
برنامه درسی اشاره دارد. بیان این گزاره ها از آن جهت ضروری است که آموزه های اسلام ناب محمدی
 به عنوان دین حق  در همه اجزا و عناصر برنامه درسی از جمله مقاصد غایی تربیت انسان، طرز تلقی
نسبت به متربی، محتوای برنامه درسی، رو شهای یاددهی یادگیری، جایگاه معلم و مربّی، مواد آموزشی
و شیوه ارز شیابی کاربرد دارد؛
1/5/1  اسلام مجموعه ای است به هم پیوسته و منسجم از عقاید، معارف، نظا مها، احکام
فردی و اجتماعی و ارز شهای اخلاقی که انسان را در چهار عرص ه ارتباط با خود، خدا، خلق و
خلقت، حول محور ارتباط با خدا راهبری کرده و او را به سعادت جاویدان م یرساند؛
1/5/2  اسلام، راه و روش زندگی بر مبنای دستورهای الهی است که مبتنی بر عقل، قرآن،
سنت و عترت پیامبر علیه مالسلام است و در جهت درک مراتبی از عبودیت الهی در راستای حیات
طیبه به بشریت ارائه شده است؛
1/5/3  اسلام دینی است جهانی، اجتماعی و همه جانب هنگر که بر اساس اجتهاد رو شمند و پویا
63
برنام ه زندگی انسان را متناسب با شرایط زمان و مکان در هم ه شرایط ترسیم می کند؛
1/5/4  اسلام به دنبال تربیت افرادی متفکر، مؤمن، عالم، عامل، مؤدب و دارای اخلاق کریمه
است؛
1/5/5  اسلام جهت هدایت فرد و جامعه در ابعاد عقلانی، معنوی، اجتماعی، عاطفی، اخلاقی،
اقتصادی، سیاسی، علمی و عملی، به دنبال تقویت روحی ه مسئولی تپذیری در برابر خدا است؛
1/5/6  اسلام به دنبال ایجاد جامعه ای پویا، مجاهد، مسئول و اثرگذار در زندگی بشریت است؛
1/5/7  مقصد نهایی حکومت در اسلام، زمین هسازی جهت رشد و شکوفایی فطرت الهی
انسان به منظور دس تیابی به کمال فردی و نیز گسترش عدالت و تشکیل تمدن اسلامی در راستای
ظهور و تشکیل دولت عدل جهانی است؛
1/5/8  اسلام معتقد است که مطالع ه جهان مادّی و جهان معنوی باید توأمان صورت گیرد؛ زیرا
این دو جهان از یکدیگر جدا نبوده و ارتباط تنگاتنگ و قانو نمند با یکدیگر دارند؛
1/5/9  شناخت صحیح و جامع دین اسلام، مستلزم فهم مؤمنانه و روش مند قرآن کریم و تبیین
عینی و علمی آن توسط حضرات معصومین علیهم السلام است؛
1/5/10  در بینش اسلام هر انسانی مخلوق و متربی خداست و برای درک مراتبی از عبودیت
الهی آفریده شده است؛
1/5/11  انسان ها در عین برخورداری از مشترکات اساسی، ظرفیت های متفاوت دارند و هر
کس به انداز ه توان و وسع خویش مکلف است؛
1/5/12  متعال یترین لای ه هویتی انسان، هویت توحیدی است که فراتر از مرزبندی های
جنسیتی، قومی، نژادی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی م یباشد؛
1/5/13  اسلام بر تنوع در روش های یاددهی  یادگیری )مشاهد ه آیات، تدبر و تعمق، صحبت
و گفت وگو، تجربه، تفکر فردی و جمعی، تهذیب نفس، داستا نگویی، تأسی از اسوه های حسنه وغیره(
و تکثر در محیط یادگیری )خانواده، طبیعت، مسجد، مدرسه، محیط اجتماعی، محیط کار و غیره(
تأکید دارد؛
64
1/5/14  تهذیب نفس و تقوا موجب افزایش ظرفیت روحی و یادگیری انسان و دست یابی به
توانمند یهای معنوی می شود؛
1/5/15  خانواده، یکی از مه مترین ارکان در تربیت فرزندان است و بر تعامل عاطفی والدین
با فرزندان تأکید شده است؛
1/5/16  والدین مسئولیت تربیت فرزندان را بر عهده داشته و باید ضمن انتخاب محیط تربیتی
مناسب برای فرزند خویش، بر فرایند تربیت نیز نظارت فعال نمایند؛
1/5/17  مربی جایگاه محوری در تحقق اهداف تربیتی دارد و به مثابه الگوی هدایت کننده
متربی، ادامه دهند ه راه انبیا و تسهیل کننده تحقق اهداف آن ها قلمداد م یشود؛
1/5/18  انسان به صورت مستمر و دائمی در معرض آزمون الهی بوده و در مواجهه با سختی ها
و دشوار یها تربیت می شود.
1/6  مبانی روان شناختی
مبانی روا نشناختی برنامه درسی ملی عمدتاً برگرفته از گزارش تلفیق نتایج مطالعات نظری سند
ملی آموزش و پرورش است و به طرح مه مترین گزاره های کاربردی روا نشناسی در برنامه ریزی درسی
اشاره دارد؛
1/6/1  شخصیت آدمی نظام به هم پیوسته و یکپارچ های متشکل از خرده نظام های
شناختی، عاطفی، ایمانی، اخلاقی و تجارب عملکردی انسان است. این خرده نظا مها در تعامل
با یکدیگر بوده و موجبات رشد شخصیت آدمی را فراهم م یکند. رفتار آدمی محصول تعامل این
خرده نظام هاست؛
1/6/2  خرده نظام شناختی مجموعه ای از فرایندهای هوشی و عقلانی است که محصول نهایی
آن به شکل تصورات و تصدیقات در ذهن انسان تجلّی می یابد؛
1/6/3  فرایندهای شناختی، از عملکرد ساده حواس پنج گانه ظاهری آغاز شده و به دریافت و
استنتاج پیچید ه انتزاعی و عقلانی می رسد؛
1/6/4  خرده نظام عاطفی متشکل از نظام های واسطه ای مثل غرائز، صفات، خلق وخو و
65
فرایندهای واکنشی اکتسابی است و در شکل احساساتی چون محبت، شوق، عصبانیت، نفرت،
پرخاشگری، افسردگی و غیره خود را نشان می دهد؛
1/6/5  رشد اخلاقی حاصل تعامل عوامل متعددی نظیر تفکر و تعقل، ایمان، علم و عمل،
به ویژه تلاش های خو دسازی درونی است؛
1/6/6  رشد تفکر در متربیان مبتنی بر نظامی از منطق درونی است که از طریق سازماندهی و
سازگاری متربی با تجارب جدید رشد می یابد؛
1/6/7  رشد ایمانی حاصل تفکر و معرفت، وابستگی عاطفی و باورهای قلبی و اراده و
تصمیم گیری است؛
1/6/8  رفتار عبارت است از مطلق حرکت انسان که عمل، بخشی از آن است؛
1/6/9  عمل، رفتار آگاهانه و ارادی مبتنی بر مبانی و علل و عواملی مانند علل زیستی،
اجتماعی، فرهنگی و محیطی است؛
1/6/10  متربی از زمان تولد تا لحظ ه مرگ در حال تغییر و دگرگونی است و در طول زندگی
خود، از مراحل مختلف تغییرات جسمی، شناختی، عقلانی، عاطفی، ایمانی، اخلاقی و عملکردی
عبور م یکند. برنامه درسی باید ضمن لحاظ کردن این تغییرات، فرایند رشد متربی را در ابعاد مختلف
تسهیل بخشد؛
1/6/11  علایق و نیازهای متربیان و محدوده اهداف تعلیم و تربیت در دوره های مختلف
تحصیلی متفاوت است؛
1/6/12  متربیان در جریان رشد، نیازمند راهنمایی و مشاوره اند؛
1/6/13  متربیان اگر چه از نظر فطری با یکدیگر تشابه دارند و دارای نیازهای اساسی
مشترک یاند، اما تحت تأثیر وراثت، محیط و نتایج اعمال و رفتار از یکدیگر متفاوت می شوند؛
1/6/14  متربیان برای یادگیری هر موضوعی نیازمند رسیدن به سن رسش خاصی اند؛
1/6/15  انگیز شهای درونی و بیرونی به موقع، موجب تقویت زمین ه رشد متربیان خواهد
شد؛
66
1/6/16  رشد، محصول تربیت است؛
1/6/17  تربیت، فرایندی تحولی است که در اثر تفکر، تعقل، شهود، ایمان، علم، عمل، تجربه
و تقویت ملکات نفسانی به دست می آید؛
1/6/18  یادگیری، زمینه ساز تربی ت انسان است و دارای مراتب، سطوح و ابعاد گوناگون
است؛
1/6/19  رشد آدمی تابع سنن و قوانین جهان شمول م یباشد که در خلقت انسان قرار داده
شده است؛
1/6/20  رشد تکوینی آدمی نه صرفاً تابعی از محیط است و نه صرفاً امری زیستی است، بلکه
متأثر از هر دو عامل است؛
1/6/21  انسان اساساً طبیعتی فعال دارد، بدین لحاظ متربی در جریان تربیت، نیازمند مدیریتی
فعال است.
1/7  مبانی جامعه شناختی
مبانی جامعه شناختی برنامه درسی ملی عمدتاً برگرفته از مبانی جامعه شناختی مطالعات نظری سند
ملی آموزش و پرورش است. این بخش به طرح گزاره هایی در ارتباط با کاربرد یافت ههای جامعه شناسی
در برنام هریزی درسی اشاره دارد؛
1/7/1  جامعه «مرکب حقیقی » است )نه اعتباری( و دارای روح جمعی متأثر از اندیشه ها،
انگیزه ها، عاطف هها، رفتارها و خواسته های افراد است؛
1/7/2  انسان محکوم و تابع تغییرات اجتماعی نیست؛ بلکه در موقعیت خویش و در بحران های
اجتماعی، از امکان و توان لازم جهت هدایت و دخل و تصرف در مؤلفه های تحولات اجتماعی
برخوردار است؛
1/7/3  هم سویی و هماهنگی جامعه با نظام قانون مند هستی و سن تهای الهی، موجب رشد و
تعالی جامعه شده و دوام و تعالی آن را تضمین می کند؛
1/7/4  برنامه درسی به دنبال ایجاد رابط ه تعاملی با جامعه و استعلای فردی و اجتماعی است؛
67
1/7/5  تربیت افرادی جامع هپذیر و اصلاح هنجارهای نامطلوب در جامعه از جمله اهداف
برنام ههای درسی است؛
1/7/6  برنامه درسی ملی باید به ایجاد تعادل و توازن در جامعه و آگاه کردن متربیان در ایفای
نقش مسئولانه در جامعه کمک نماید؛
1/7/7  جامع ه ایران )شهری، روستایی و عشایری( علاوه بر این که فرهنگ مشترکی دارد،
از خرده فرهنگ های مختلفی نیز تشکیل شده است، برنام ه درسی در برخورد با فرهنگ ملی و خرده
فرهنگ ها باید نقش فعال، وحد تگرا و تعالی بخشی ایفا کند، همچنین پاسخگوی نیازهای متنوع
اجتماعی باشد؛
1/7/8  نهاد تعلیم و تربیت، مهم ترین بخش فرهنگ است و با سایر نهادها در ارتباط متقابل
م یباشد و وظیفه دارد ضمن پاسخ گویی به نیازهای جامعه و مطالبات اجتماعی رسالت تربیتی خود را
به درستی ایفا کند؛
1/7/9  پیشگیری از بازتولید نابرابر یهای اجتماعی و گسترش عدالت در جامعه از رسالت های
اساسی برنام ههای درسی و تربیتی است؛
1/7/10  برنامه ها درسی و تربیتی وظیفه دارند ضمن ایجاد تعامل منطقی با جامعه و اثرگذاری
مثبت در لای ههای مختلف آن، مسئولیت پذیری را در متربیان نهادینه کرده و از آن ها در مقابله با هرگونه
هجوم هویتی و فرهنگی پاسداری کنند؛
1/7/11  اصلاح و ارتقاء فرهنگ جامعه یکی از مه مترین رسال تهای برنام ه درسی است؛
1/7/12  نهاد خانواده شریک اصلی مدرسه در طراحی و اجرای برنامه درسی است؛ خانواده
مسئولیت پذیری خود را در تربیت فرزند باید پذیرا باشد و نقش خود را در این خصوص به خوبی ایفا
نماید؛
1/7/13  مدرسه پس از خانواده زمین هساز کسب نخستین تجربه اجتماعی از طریق فراهم کردن
شرایط برای ارتباط مناسب متربیان با یکدیگر است؛
1/7/14  زمین هسازی برای کسب شایستگی ها توسط آحاد جامعه، عامل رشد اجتماعی است؛
68
1/7/15  ه مسویی جامعه با برنام ه درسی ملی موجبات توسعه و تعالی جامعه را فراهم می کند؛
1/7/16  برنامه های درسی و تربیتی باید در رابطه ای تعاملی و دوسویه، ضمن پاسخ گویی
مسئولانه به نیازهای نهادهای اجتماعی، از ظرفیت و امکانات این نهادها در جهت نیل به اهداف تربیتی
استفاده کنند.